Lǎozi [Laotzu]

auteur / toegeschreven aan: Lao Zi

werk in ontwikkeling

1. Inleiding

Gedurende de regeerperiode van keizer Jing of Han (157-141 v.Chr) kreeg de Laozi een canonieke status en kreeg het de naam Daodejing. Onder die naam is de tekst vooral in het Westen bekend. In China is de term Laozi meer gangbaar gebleven. Ik volg Kristofer Schipper die de voorkeur aan Laozi geeft.

De Laozi is misschien wel de belangrijkste en meest gerespecteerde tekst in de hele daoïstische traditie. Als een van de vroegste teksten van het klassieke daoïsme, kan het op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Ten eerste, en de belangrijkste, die van een handleiding voor zelfontplooiing en mystieke realisatie. Ten tweede wordt de Laozi ook gezien als een handleiding voor vorsten, waarbij we ons moeten realiseren dat de vorsten uit de tijd van de totstandkoming van de Laozi ook een soort hogepriester waren en zorg droegen voor de verbinding tussen hemel en aarde. Daarom moesten zij zelf ook in hoge mate aan zelfcultivatie doen.

De overgeleverde versies van de Laozi bevatten tekstfragmenten die teruggaan tot tenminste de vierde eeuw v.Chr.

1.1. Lao Zi

De Laozi wordt traditioneel geassocieerd met – hoe kan het ook anders – Lao Zi.
In de Shiji van Sima Qian (145-86 v.Chr) treffen we de eerste biografie aan van Lao Zi (ook Lao Dan, Li Er). Deze biografie kunnen we echter niet zien als oorspronkelijke historische bron maar als een verzameling van allerlei elementen die teruggaan op overleveringen van mythologische aard. Vaak transformeren historische gebeurtenissen in een mythe. Hier is het omgekeerde aan de hand: hier is de mythe geschiedenis geworden, een fenomeen dat we vaker in Chinese geschriften aantreffen. Op zich maakt dat niet zoveel uit. Mythen en legenden zijn ook historische fenomenen en betekenisvol. Ze zijn een belangrijk deel van de menselijke beschaving. (Schipper 2010 p208-209). Hoe dan ook Lao Zi was en is een cultureel fenomeen.

Het wellicht enige historische feit is dat Lao Zi - als hij al bestaan heeft - een tijdgenoot was van Kong Zi (Confucius) en archivaris van Zhou. Op zich doet dit feit er niet zoveel toe, als (mythische) figuur is hij springlevend. In de nog te verschijnen pagina Lao Zi ga ik verder in op de historische, mythische en vergoddelijkte Lao-Zi.

De koppeling tussen Lao Zi als persoon en het boek Laozi is in de loop van de vroege Han dynastie ontstaan. Voor die tijd was er geen behoefte om teksten van een (auteurs)naam te voorzien.

2. De tekst

Wat de tekst zelf betreft, uit recent filologisch en archeologisch onderzoek blijkt dat de Laozi een bloemlezing is met een verscheidenheid aan tekstuele en historische lagen van tenminste de vierde tot de de tweede eeuw v.Chr.

Louis Komjathy. Hij onderscheidt vijf fasen in de ontwikkeling van de Laozi:

(1) Mondelinge tradities, inclusief makkelijk te onthouden aforismen en spreekwoorden (ca. 5e-4e eeuw voor Christus)
(2) Verzamelingen van uitspraken (ca. 4e eeuw voor Christus)
(3) Vroege bloemlezingen (ca. 300 voor Christus)
(4) Gecodificeerde, geclassificeerde en bewerkte bloemlezingen (ca. 200 voor Christus); toekenning van de canonieke status onder de naam Daodejing.
(5) Volledig geïntegreerde en gestandaardiseerde edities (ca. 2e-3e eeuw na Christus); 1.

De primaire laag bevat waarschijnlijk aforismen die gemakkelijk konden worden onthouden. Vaak waren het rijmende groeperingen, die op poëzie lijken. Ze dateren van rond de vijfde tot vierde eeuw v.Chr. Vervolgens werden deze verzameld in verschillende collecties en bloemlezingen. Die werden steeds verder geïntegreerd in gecodificeerde, geclassificeerde en bewerkte bloemlezingen. Die kregen vervolgens een canonieke status: de Dao De Jing. Er is niet één enkele auteur. De uiteindelijke tekst is gebaseerd op uitspraken van anonieme Daoïstische oude meesters van verschillende pluimage.

De redactiegeschiedenis van de ontvangen tekst is dus behoorlijk complex. We kunnen een vergelijking maken met het boek de Zhuangzi dat ook uit verschillenden tekstlagen is opgebouwd en verschillende 'lineages' van 'auteurs' kent.1a.

Victor Mair stelt dat hij in zijn vertaling recht probeert te doen aan de verschillende stemmen die we uit het verleden horen spreken: de Daoïstische mysticus, de politieke strateeg, de utopische architect, de anti-Confuciaanse filosoof, de helderziende dichter en de meditatieve yogi. "Als de lezer in staat is om met enige mate van getrouwheid meer dan een van de klanken in dit prikkelende concertstück te horen, zullen mijn inspanningen ruimschoots beloond zijn", aldus Mair (Victor Mair 1990 pag. xv).

Ronnie Littlejohn vat het als volgt samen: "Wat we nu weten is dat het voor tekstcritici duidelijk is dat het werk uit een verzameling kleinere passages bestaat die in secties zijn opgedeeld en die niet het werk van één enkele hand zijn. De meeste hiervan circuleerden waarschijnlijk mondeling, misschien als afzonderlijke leringen of in kleine verzamelingen. Later werden ze verzameld en gerangschikt door een redacteur". (Online IEP).

En met deze bloemlezing kun je veel kanten uit.

2.1 Open interpretaties

Isabelle Robinet schrijft: In de Chinese traditie wordt de Laozi beschouwd als een politiek, literair, filosofisch en religieus document. De kortheid, beknoptheid en rijmende zinnen hebben het gebruik ervan als heilige en liturgische tekst door bepaalde taoïstische groepen vergemakkelijkt. De rijke onderwerpen voor meditatie hebben tot filosofische en metafysische reflecties geleid. De obscure uitdrukkingen ervan hebben de daoïsten bovendien volop gelegenheid gegeven om hun streven naar een lang leven en onsterfelijkheid te illustreren.
De tekst wordt door alle groeperingen in de Chinese traditie geciteerd – zowel door confucianisten, boeddhisten als daoïsten – en is ongetwijfeld een van de grote klassiekers van het oude China (Robinet in Kohn en Lafargue 1998 p 119)

Er is iets hypnotiserend aan de Laozi, schrijft Misha Tadd. De bondigheid en ambivalentie van deze tekst boeien en inspireren de lezers eindeloos om persoonlijke en praktische wijsheid in deze tekst te vinden. Met een mix van mysterie en eenvoud biedt het een canvas voor een open interpretatie. Dit heeft eraan bijgedragen dat de daoïstische klassieker steeds opnieuw wordt vertaald. Het enorme aantal vertalingen onthult het belang van de creatieve en interpretatieve rol van de vertaler. De vertalers maken steeds opnieuw keuzes bij het vertalen. Zij voorzien de vage en dubbelzinnige tekst met hun eigen specifieke visie, en zo komen er elk jaar nieuwe perspectieven (vertalingen) in de boekhandels terecht.

Dezelfde impuls die mensen er nu toe aanzet dit werk voortdurend opnieuw te vertalen, gold ook voor de oude Chinezen die de Laozi bestudeerden. Bij hen kwam de ‘vertaling’ in de vorm van commentaren. Hierbij werd commentaar geleverd op regelniveau en waar nodig werden archaïsche woorden uit de brontekst ‘herschreven’ naar meer hedendaagse voorbeelden. Kortom ze namen dezelfde vrijheid bij redactionele beslissingen als de moderne niet-Chinese vertaler. (Misha Tadd 2013 p 1) 2.

2.2 Stijl en retorica

"De Laozi is ongetwijfeld een van de vreemdste teksten die ooit zijn geproduceerd, zowel in de klassieke als in de moderne tijd", aldus Lee Dian Rainey in haar boek Decoding Dao uit 2014. Ze voldoet op geen enkele wijze aan de moderne standaarden die wij als lezer gewend zijn. De tekst heeft geen begin en geen conclusie, het heeft geen plot en ontwikkelt geen argument. Er zijn geen aanduidingen die een tijd of plaats aangeven. Er staat niets in de tekst dat iets zegt over de historische periode waarin het bestaat. Er is slechts één korte verwijzing naar de Chinese politieke hiërarchie, maar verder is er geen verwijzing naar China (hst 62). De tekst bevat geen dialogen (tussen meester en leerling, zoals gangbaar was in die tijd). Er komen überhaupt geen personen in voor behalve een ik-figuur.

Ook is het geen geopenbaard schrift of een compendium van rituele gezangen, noch is het een verslag van mythische tijden en goddelijke handelingen. Heel anders dan de meeste andere heilige teksten uit die tijd, bestaat het grotendeels uit verzen, vaak in regels van vier karakters, vaak rijmend, afgewisseld met enkele prozapassages.

De Laozi is kortom een genre op zichzelf.

De Laozi is geschreven in een nogal strakke en bondige taal, waarbij vaak gebruik gemaakt wordt van korte en krachtige aforismen om een punt duidelijk te maken.

Wat regelmatig terugkomt is de herhaling, die in verschillende vormen voorkomt: kettingherhaling die hetzelfde woord gebruikt aan het einde van de ene regel en het begin van de volgende (hoofdstuk 59) en regelherhaling waarbij hetzelfde woord op dezelfde positie in elke regel wordt herhaald (hoofdstuk 19).
We zien levendige rijmpjes, waardoor de woorden een sterk ritme en een duidelijke dynamiek krijgen. Er zijn eenvoudige en meer complexe parallellismen zoals de “Interlocking Parallel Style” (IPS). Wang Bi heeft deze stijl overgenomen in zijn commentaar bij de Laozi om daarmee zijn geleerdheid te tonen. In de notitie Laozi: de stijlfiguur parallellisme ga ik hier dieper op in.
(Bronnen Kohn 2019 p26-28 en Lee Dian Rainey 2014 p34-35).

2.3. Thema's

De sprekers in de tekst zijn anoniem en het is aan de lezer om de rode draad te vinden tussen de korte uitspraken waarin weinig maar moeilijke woorden worden gebruikt. Er lijkt een gebrek aan samenhang te bestaan ook al zien we dat een aantal hoofdstukken gegroepeerd zijn rond centrale thema's. (Kohn 2019 p26-28). Vertalers proberen de lezer ter wille te zijn.
Michael LaFargue bijvoorbeeld neemt de vrijheid om de volgorde van de verzen te veranderen om zo meer thematische samenhang te creëren.
Louis Komjathy presenteert wat hij noemt een aantal 'leitmotieven', rode draden die hij door de tekst heen ontwaart.
Roger Ames en David Hall werken in hun vertalingen van klassieke teksten met verklarende woordenlijsten.
Om het niveau van de verzen zelf geven veel vertalers een commentaar. Kristofer Schipper geeft dat ook typografisch vorm: de rechterbladzijde het vers en op de linker het commentaar.

3. Manuscripten en commentaren

3.1 De manuscripten

- Guodian Laozi (ook de Bamboe Laozi genoemd): de drie manuscripten van de Guodian Laozi, opgegraven in 1993 uit een tombe die rond 280 voor Christus werd verzegeld. Deze documenten zijn geschreven op bamboestrookjes, die in drie afzonderlijke groepen voorkomen en standaard worden herkend als Guodian Laozi “A”, Guodian Laozi “B” en Guodian Laozi “C”, en ze bevatten ongeveer 40% van de standaard editie.

- Mawangdui Laozi: de twee manuscripten van de Mawangdui Laozi, opgegraven uit een tombe in 1973 die in 168 voor Christus werd verzegeld. Deze documenten zijn geschreven op zijde. Er zijn twee volledige edities bewaard gebleven genaamd Mawangdui Laozi “A”, gecomponeerd vóór 200 v.Chr., en Mawangdui Laozi “B”, gecomponeerd daarna maar vóór 180 v.Chr.

- De Beida-Laozi: de Beida Laozi-editie die in 2009 aan de Universiteit van Peking werd geschonken en die, omdat deze niet door archeologen is opgegraven, slechts grofweg kan worden gedateerd op ongeveer 100 v.Chr. Het is op bamboestrookjes geschreven.

- De Fu Yi Laozi of Guben Laozi (DZ 665): dit manuscript werd teruggevonden in een graf waarvan de vrouwelijke bewoner een gemalin was van Xiang Yu (overleden in 202 v.Chr.), en werd vervolgens bewerkt door Fu Yi in 574 n.Chr. Xiang Yu was de generaal die tegen Liu Bang vocht voordat deze de Han-dynastie stichtte. Tijdens de Song-dynastie redigeerde Fan Yingyuan dit manuscript.

3.2 De vroege Commentaren

- De 老子节解 Laozi Jie Jie. Dit commentaar uit de 2e eeuw n.Chr wordt toegeschreven aan Ge Xuan (en aan Jie Xie). Het commentaar is verloren gegaan maar er zijn voldoende fragmenten overgeleverd. Het commentaar interpreteert de Laozi geheel in termen van het lichaam.

- 道德指歸 Daode zhigui - The Essential Meaning of the Daode jing, ook wel de Yanzun 嚴尊-editie genoemd, geschreven aan het einde van de vroege Han. Alleen de sectie "De" (hst 38-81) en het commentaar zijn bewaard gebleven. De Yanzun is een Huang-Lao interpretatie van de Laozi. Yan Zun 嚴遵 leefde van ca 83 - ca 6 v. Chr.

- De Heshang Gong-editie: Volledige titel Laozi Heshang Gong zhangju 老子河上公章句, waarschijnlijk samengesteld in de eerste helft van de Oostelijke Han, waarvan zowel de tekst als het commentaar compleet zijn. Het commentaar richt zich op zowel het staatsbestuur als 'zelfbestuur', de zelf-cultivatie.

- De Xiang'er-editie: Volledige titel Laozi Xiang'er zhu 老子想爾注, waarschijnlijk gecomponeerd in de tweede helft van de Oostelijke Han en teruggevonden in Dunhuang in het begin van de twintigste eeuw, waarvan alleen de tekst en commentaar op de hoofdstukken 3–37 zijn overgeleverd. Het commentaar richt zich op de mystieke kant van de Laozi.

- 道德真經註 Daode zhenjing zhu - Commentaar op de Laozi, van Wang Bi (226-249 n.Chr). Zie ook Laozi weizhi lilüe - Enkele voorbeelden van Laozi's hermeneutiek. Vandaag de dag wordt de tekstversie die met het commentaar van Wang Bi is overgeleverd de standaardversie genoemd. Het commentaar richt zich o.a. op kosmologie (zijns-vraagstukken).

3.3 Commentaren vanaf de Tang-dynastie

Gedurende de Tang dynastie (618-907) verschenen een groot aantal Daodejing-commentaren. Midden 8e eeuw bestonden waren dat er al zo'n dertig. Een van deze commentaren is toegeschreven aan Keizer Xuanzong van de Tang (regeerde van 712-756). Dit commentaar is de
- 唐玄宗御註道德真經 Tang Xuanzong yuzhu Daode zhenjing - Imperial Commentary on the Daodejing by Tang Xuanzong (DZ 677)
Dit commentaar onderscheidt zich door een duidelijke neiging tot de mystiek. Hier vinden we het mystieke thema van totale vergeetachtigheid (jianwang), het afstand doen van alle materiële, intellectuele en sociale bezittingen, het afwijzen van verlangen en leren en zelfs van zuiverheid. (Isabelle Robinet in Schipper 2004 p 284-285 en 299). 5. Dit commentaar is de basis voor een bloemlezing uit de Daodejing van Jan de Meyer in zijn boek Daoisme, de mystieke traditie uit 2023., p33-47.

Verdere commentaren die van belang zijn [om nog uit te zoeken] 6
- 道德真經 廣聖義 Daode zhenjing guangshengyi - Expansive and Sagely Meaning of the Perfect Scripture on the Dao and Inner Power (DZ 725), van Du Guangting (850-933), een van de leiders van de Chongxuan school (Komjathy 2008 p26)
- 道德真經集義 Daode zhenjing jiyi - Collected Interpretations of the Perfect Scripture on the Dao and Inner Power, van Bai Yuchan (DZ 724) (Komjathy 2008 p27)
- 道德經序訣義疏 開題 Daode jing Xujue yishu kaiti - Expository Commentary to the Daode jing with a Preface and an Introduction, van Cheng Xuanying 成玄英 (601?-690, commentaar rond 637)

3.4 De Laozi in andere vroege werken

Naast de vroege op zichzelf staande Laozi-versies zijn grote delen van de tekst weergegeven in andere onafhankelijke werken:

- De Hanfeizi: de hoofdstukken 20 “Jie Lao”解老 en 21 “Yu Lao”喻老 van de Hanfeizi. Ondanks dat ze aan Hanfeizi worden toegeschreven, zijn de twee hoofdstukken door verschillende mensen geschreven en dateren ze uit de vroege Westelijke Han.
- De Heguanzi en Wenzi, waarvan grote delen dateren tot het einde van de Strijdende Staten
- De Huainanzi, hst 12 道應 Dàoyìng, uit 139 v.Chr.
- Een speciale plaats wordt ingenomen door de Zhuangzi. Kristofer Schipper beschouwt het werk "in veel opzichten als een eerste en vroegste commentaar op de Laozi" (Schipper 2010 p19). De Zhuangzi put voor een deel uit dezelfde bronnen als de auteurs van de Laozi en wellicht beschikten de auteurs van de Zhuangzi al over een vroege 'Laozi'-tekst. Het gaat me te ver om de Zhuangzi als een commentaar te zien. Daarvoor heeft het teveel eigen 'lijnen'.

4. Gebruikersgroepen

Thomas Michael stelt de vraag wie gebruikt en leest de Laozi en koppelt de manuscripten aan verschillende gemeenschappen van die tijd. Hij komt tot drie groepen die een gemeenschappelijk Daodejing-identiteit delen: Yangsheng, Huang-Lao en Tianshi.

- Yangsheng [voeden van het leven]: vertegenwoordigd door de Guodian- en Mawangdui-edities. Zij zijn gericht op cultivatie van het lichaam waardoor de transformatie van de wereld in een natuurlijke harmonie mogelijk wordt.

- Huang-Lao: vertegenwoordigd door de Mawangdui, Yan Zun en Heshang Gong-edities. De Dao kan gekend worden door zijn natuurlijke ordeningsprincipes. De wijze heerser moet de Dao implementeren in het politieke domein en realiseert daarmee politieke harmonie.

- de Tianshi vertegenwoordigd door de Xiang'er-editie. In de Tianshi-versie wordt Lord Lao 老君, die de vergoddelijkte vorm van Laozi zelf is, geïdentificeerd met de eeuwige Dao, die de gemeenschap zal redden van de branden die binnenkort de wereld zullen overspoelen. De Hemelse Meester is verantwoordelijk voor het begeleiden van de mensen naar dat doel.

Thomas Michael voegt er nog een vierde categorie aan toe, die van de Zhuangzi. Waar de Yangsheng zich vooral richt op lichamelijke cultivering (yangsheng daoisme) zou de Zhuangzi zich op de geestelijke cultivering richten. Michael noemt dat zuowang daoisme 7

Wang Bo signaleert twee benaderingen of paradigma's als het gaat om de interpretatie van de daodejing. Hij schrijft: We zouden misschien ook kunnen zeggen dat de inzichten en interpretaties van Lao Zi door de geleerden van de Han-dynastie over het algemeen onder twee verschillende paradigma’s vallen: een paradigma dat zich richt op politieke filosofie, vertegenwoordigd door Sima Tan, Ban Gu, Yan Zun en dergelijke; en een andere die zich richt op de kluizenaar en de zorg voor het leven, die zou kunnen worden vertegenwoordigd door Sima Qian en Zhang Lu (de commentator van de Xiang'er). (Wang Bo 2017 p118)

Livia Kohn onderscheidt drie grote groepen als het gaat om de bestudering van o.a. de Laozi:
- De 'literati', de welopgeleide elite
- Het georganiseerde daoïsme (verouderd: religieus daoïsme)
- Daoïsten gericht op zelf-cultivatie (yangsheng)
(Kohn 2019 The Daode Jing A Guide, p2-3))
Ieder van deze groepen maakt op eigen wijze gebruik van de Laozi en komt tot andere interpretaties van de tekst.

4.1 Misverstanden

Louis Komjathy heeft een cribsheet [spiekbriefje] opgesteld waarin hij de meest voorkomende misverstanden over de Laozi op een rij zet.

Lee Dian Rainey geeft haar studenten het volgende advies mee:

"Het vinden van een betrouwbare vertaling is erg belangrijk als we enige vooruitgang willen boeken met de tekst. Controleer voordat u een boek koopt de referenties van de vertaler. Deze moet Chinees kunnen lezen en opgeleid in de studie van het vroege China. Het boek moet gepubliceerd worden door een gerenommeerde uitgever en bij voorkeur een gedetailleerde inleiding hebben. Lees aandachtig de referenties en opleiding van de vertaler, en als dit niet duidelijk op de omslag staat, controleer dan de inleiding. Als u dingen tegenkomt zoals een "vertaler" die u vertelt dat hij geen Chinees kan lezen en zegt: 'de meest essentiële voorbereiding op mijn werk was een veertien jaar durende cursus zentraining...', dan kun je beter een straatje verder lopen.

Je moet zelfs nog voorzichtiger zijn met online vertalingen. Veel van de vertalers maken zich niet kenbaar en er wordt geen biografische informatie gegeven. Een aantal online vertalingen die ik heb gezien zijn gebaseerd op James Legge's vertaling van de Dao De Jing uit 1891, zojuist opgeknapt in modern Engels. Als een website u niet wil vertellen wie de vertaler is zoek dan een andere website". (Lee Dian Rainey 2014, Decoding Dao p42-43)

5. De Laozi in de praktijk

Het Xiang'er commentaar (zie hierboven) geeft negen praktijken of voorschriften (jiuxing 九行) Het zijn negen beschouwende benaderingen, toewijdingen, uitdrukkingen, richtlijnen, inzichten, principes, kwaliteiten en waarden uit de Laozi en bedoeld voor de religieuze gemeenschap uit die tijd (de beweging van de Hemelse Meesters).

Ik geef deze aanbevelingen graag mee, in de vertaling van Louis Komjathy:

1. Practice non-action (無為 wúwéi) 10
2. Practice softness and weakness (柔弱 róuruò)
3. Practice guarding the feminine (守雌 shǒucí) 13
4. Practice being nameless (無名 wúmíng) 14
5. Practice clarity and stillness (清靜 qīngjìng) 15
6. Practice being adept (諸善 zhūshàn)
7. Practice being desireless (無欲 wúyù) 17
8. Practice knowing how to stop and be content (知止足 zhī zhǐzú)
9. Practice yielding and withdrawing (推讓 tuīràng).
(Komjathy 2023 p472)

Stephen Bokenkamp vertaalt als volgt:

1. Practice lacking falseness.
2. Practice flexibility and weakness.
3. Practice maintaining the feminine. Do not initiate actions.
4. Practice lacking fame.
5. Practice clarity and stillness.
6. Practice good deeds.
7. Practice desirelessness.
8. Practice knowing how to cease with sufficiency.
9. Practice yielding to others.
(Bokenkamp 1997 p49)

Indeling tekst

De Laozi bestaat uit twee delen (pian): 道 dao (weg) en 德 de (kracht). Deze delen zijn onderverdeeld in 81 hoofdstukken (zhang). Sommige vertalers spreken van 2 hoofdstukken met 81 verzen.
De verzen hebben oorspronkelijk geen titel maar in sommige commentaren zijn titels toegevoegd, zoals in de latere edities van het Heshang Gong commentaar.
Kristofer Schipper heeft in zijn Nederlandse vertaling titels, of zo je wilt motto's, toegevoegd. Ik geef deze hieronder weer.

Online informatie:

Literatuur en vertalingen

Hieronder kunt u een selectie maken van de verschillende publicatievormen en de taal. Ik beperk me tot vier taalgebieden (Nederlands, Engels, Frans en Duits). De meeste literatuur is overigens engelstalig. U kunt bij teksttype ook apart de vertalingen selecteren en U kunt desgewenst ook een specifieke auteur zoeken.

Boeken 1 tot 20 van de 183

Addiss, Stephen (1993). Tao Te Ching. Hackett Publishing Company. *
samen met Stanley Lombardo
ISBN13: 978-0872202337
Ook online.

Allan, Sarah (2003). The great one, water, and the Laozi: New light form Guodian. T'Oung Pao, Vol. LXXXIX *.

--- (2000). The Guodian Laozi: Proceedings of the International Conference Darthmout College, May 1998. Society for the Study of Early China. *
ISBN13: 978-1557290694

Ames, Roger T. (2003). Dao de Jing: A philosophical translation. Ballantine Books. *
ISBN13: 978-0345444196
Ook online.

Meer informatie...

Assandri, Friederike (2024). Kong Yingda, Cheng Xuanying, and Their 'Others': A Synchronic Contextualization of Visions of the Sage. *.
Ook online.

Meer informatie...

--- (2021). The Daodejing Commentary of Cheng Xuanying: Daoism, Buddhism and the Laozi on the Tang Dynasty. Oxford University Press. *

Meer informatie...

--- (2019). Conceptualizing the Interaction of Buddhism and Daoism in the Tang Dynasty: Inner Cultivation and Outer Authority in the Daode Jing Commentaries of Cheng Xuanying and Li Rong. Religions, Vol. 10 *.

Billeter, Jean-Francois (1985). Essai d'interprétation du chapitre 15 du Laozi. Asiatische Studien - Études Asiatiques, Vol. Band 39 heft 1-2 *.

Blake, Susan (2015). Agency, Non-action, and desire in the Laozi. Journal of Chinese Philosophy, Vol. Vol 42 nr 3–4 pp 284 *.

Blok, Ir. J.A. (1918). Lau-tze. Tau Teh Tsjing: (tau teh king). Kluwer. *
Ingeleid en vertaald door Ir. JH.A. Blok. (1e druk 1918. Kluwer druk 3 (1948|) - druk 7 (1970), Ankh-Hermes druk 8 (1973) - druk 10 (1984) . In 1986 opnieuw uitgegeven in bewerking door H. van Praag

Bokenkamp, Stephen R. (1997). Early Daoist Scriptures. University of California Press. *
ISBN10: 0520219317

Meer informatie...

Boltz, William G. (2013). Why So Many Laozi-s?. In Imre Galambos, Studies in Chinese Manuscripts: From the Warring States to the 20th Century Hst 1 p 1-32 *. Institute of East Asian Studies

--- (2005). The Composite Nature of Early Chinese Texts. In Martin Kern, Text and Ritual in Early China Hst 2 p50-78 *. University of Washington Press

--- (1999). The Fourth-Century B. C. Guodiann Manuscripts from Chuu and the Composition of the Laotzyy. Journal of the American Oriental Society, Vol. 199-4, pag. 590-608. *.

--- (1982). The religious and philosophical significance of the Hsiang erh Lao tzu in the light of the light of the Ma-wang-tui silk manuscripts. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 45 (1), pag. 95-117. *.

Boyce, Conal (2012). The Dao De Jing Minus Ninety-six Percent: A Troubled Text Relieved of Its Politics and Bloat; and Another Look at the Indic Influence Puzzle. *
Sino-Platonic Papers Number 221.
Ook online.

Brashier, K.E. (2023). The Daode jing’s Forgotten Forebear: The Ancestral Cult. In Albert Galvany, The Craft of Oblivion hst 5, pag. 119-152 *. SUNY Press

Cao, Feng (2017). The Enjoyment of the Sage and the Common People: A New Perspective on the Cosmology of the Laozi. Frontiers of Philosophy in China, Vol. Vol. 12 Nr 3 p377-39 *.

Chan, Alan K.L. (2003). Wang Bi and the Laozi: Richard John Lynn, trans., The Classic of the Way and Virtue: A New Translation of the Tao-te ching of Laozi as Interpreted by Wang Bi Rudolf G. Wagne. Journal of Chinese Religions, Vol 31 Nr 1 pp 127-1

--- (1998). The Essential Meaning of the Way and Virtue: Yan Zun and 'Laozi Learning' in Early Han China. Monumenta Serica, Vol. 46-1, pag. 105-127. *.

Boeken 1 tot 20 van de 183