Deze notitie gaat in op een van de stijlfiguren die in de Laozi frequent voorkomt: parallellisme. Met name de meer complexe stijlfiguren worden uitgewerkt.

Notitie

werk in ontwikkeling

1. Parallellisme

In deze notitie werk ik twee complexere vormen van parallellisme in de `laozi verder uit:

1. 'Double-directed parallelism', met als voorbeeld vers 66 van de Guodian Laozi (A2), ontleend aan Gentz 2015
2. Interlocking Parallel Style (IPS), met als voorbeeld vers 64, ontleend aan Wagner 2000 en Fech 2022

Voor ik dat doe eerst een korte uitleg van het begrip parallellisme en de ontwikkeling ervan in China.

1.2. Wat is parallellisme

Het Algemeen letterkundig lexicon geeft de volgende omschrijving van parallellisme:
Etym: Gr. par(a)-allèlos = naast elkaar, evenwijdig.
Term uit de stilistiek voor die vorm van herhaling waarbij twee zinnen of zinsdelen in syntactisch opzicht gelijk lopen, vaak ondersteund door andersoortige herhalingsvormen (repetitio), zoals vormen van klankherhaling (in ritme of rijm). Bijv.:

Kern van het parallellisme is de herhaling van de grammaticale structuur (hier: gebiedende wijs, aangesproken persoon, object). Ondersteuning op andere niveaus vindt men in dit geval door de semantische correspondentie tussen ‘looft’ en ‘roemt’ en tussen ‘volken’ en ‘naties’, door de repetitio van ‘alle’, door de herhaling van de ritmische structuur van de eerste helft ('Looft [...] Heer') in de tweede helft (''roemt [...] eer'): < -, -ˇ-ˇ, -ˇ- >, en door het rijm (’Heer’/‘eer’).

Parallellisme wordt meestal aangewend om een bepaalde gedachte of emotie door herhaling of contrast te versterken of te verhelderen (litanie-effect). Het is een van de oudste stijlfiguren. Het wordt vaak aangetroffen in primitieve orale poëzie, in de oosterse dichtkunst en in de Bijbel (zie parallellismus membrorum). In de structuralistische literatuuranalyse wordt parallellisme beschouwd als een fundamentele eigenschap van poëtische teksten. Volgens Jakobson en Lotman kan de aanwezigheid en/of afwezigheid van parallellisme in teksten een belangrijke poëtische functie hebben: door hun specifieke plaatsing in de tekst zullen deze elementen méér gaan betekenen (semantisering). Tot zover het lexicon.

1.3. Parallelisme in Chinese teksten

In 1892 gaf de eminente Nederlandse sinoloog Gustave Schlegel 1 een eerste beschrijving in een westerse taal van de regels voor Chinees parallel proza. Het begrijpen van dit parallellisme zou helpen bij het ontrafelen van moeilijke tekstuele passages door te vertrouwen op een parallelle frase voor opheldering van de grammatica en voor ‘educated guesses’, als het gaat om het corrigeren van tekstuele verminkingen in de oude teksten.
Zijn regel was: In twee parallelle of nevengeschikte zinnen vereisen de wetten van de Chinese stijl dat alle delen van de uitspraak met elkaar corresponderen: onderwerp met onderwerp, werkwoord met werkwoord, zelfstandig naamwoord met zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord met bijvoeglijk naamwoord, bijwoord met bijwoord, plaatsnaam met plaatsnaam, genitief teken met genitief teken, object met object, enz. , enz.
Schlegel gaf als voorbeeld eenvoudige paren waarvan de kernelementen normaal gesproken antithetisch en complementair genoemd zouden worden.

Zijn werk kan worden gezien als een begin van de studie van de vormen, de geschiedenis en de intellectuele oorsprong, en functie van de parallelle stijl in het Chinees.
Inmiddels zijn er veel Chinese boeken geschreven over Chinees ‘parallel proza’, (pianwen 駢文)[noot zie hieronder Oxford], de kenmerken en geschiedenis ervan, en zijn er verzamelingen van werken in deze stijl samengesteld. Ze hebben veel bewijsmateriaal verzameld over het alomtegenwoordige gebruik van parallellismen in zowel poëzie als proza voor de Qin. Hun focus lag op de esthetiek van het patroon; hun analyse van de belangrijkste structurele kenmerken van het patroon. Ze zijn echter niet verder gegaan dan de regels van Schlegel; en er is geen analyse van het veel ingewikkelder patroon van in elkaar grijpende parallelle stijlen en de filosofische implicaties ervan.

Het is onder sinologen ongebruikelijk om tegenwoordig een zin verkeerd te vertalen omdat een parallellisme over het hoofd wordt gezien. Echter de meer verfijnde vormen van parallellisme worden niet altijd opgemerkt met onjuiste interpretaties als gevolg..
Voor het lezen van Xuanxue -teksten uit de derde eeuw is de regel van Schlegel duidelijk onvoldoende. Het betreft alleen de meest eenvoudige variant, het blanco parallelpaar. De Xuan-xue auteurs maakten echter gebruik van een rijke verscheidenheid aan stilistische methoden die geworteld waren in een parallelle stijl. Methoden die nodig waren om het filosofische probleem van het overwinnen van de grenzen van de taal in de behandeling van kernfilosofische categorieën aan te kunnen pakken. Die rijke verscheidenheid aan stilistische methoden ontleenden ze onder meer aan de Laozi.

Wang Bi, die een invloedrijk commentaar bij de Laozi schreef is een van de Xuanxue geleerden die goed oog had voor de meer geavanceerde vormen van parellellismen in de Laozi. Zijn begrip van deze vormen droeg er aan bij dat dit een standaard werd onder Xuanxue geleerden.
Wang bi ontdekte dat veel hoofdstukken van de laozi geheel of gedeeltelijk geschreven zijn in de zogenoemde Interlocking parallel stijl.

2. Dubbelgericht parallellisme

Een literaire argumentatievorm waarvan de Laozi gebruik maakt is een parallellisme met een zeer specifieke functie. Joachim Gentz noemt dit 'Double-directed Parallelism' wat ik vooralsnog vertaal met dubbelgericht parallellisme'. Deze literaire vorm suggereert alleen al door haar stijl een verband tussen twee tekstuele delen. Het is aan de lezer om de exacte relatie te achterhalen tussen de twee delen die met elkaar verbonden zijn door het dubbelgerichte parallellisme.

Gentz legt deze vorm van parallelisme uit aan de hand van vers Guodian Laozi A2 (Laozi 66).
De Chinese tekst:
江海所以為百谷王。 以其能為百谷下。 是以能為百谷王。

1a 聖人之, 在民前也， 1b 以身後之。
Shèngrén zhī zài mín qián yě, yǐ shēnhòu zhī.
2a 其 在民上也， 2b 以言下之。
Qí zài mín shàng yě, yǐ yán xià zhī.
3a 其 在民上也， 3b 民弗厚也。
Qí zài mín shàng yě, mín fú hòu yě
4a 其 在民前也， 4b 民弗害也。
Qí zài mín qián yě, mín fú hài yě.

天下樂進而弗厭。 以其不爭也。 故天下莫能與之爭。

Engelse tekst (in de vertaling van Gentz)

Om de parallellen zichtbaar te maken worden ze hieronder gepresenteerd in verschillende woordstijlen.
1a stands in front of the people, 1b because he puts himself behind them.
2a stands on top of the people, 2b because he puts his speech below them.
3a stands on top of the people, 3b but the people don’t admire him.
4a stands in front of the people, 4b but the people don’t harm him.

We zien de volgende parallellen:
1a met 4a
2a met 3a
1b met 2b
3b met 4b

Gentz geeft de volgende uitleg:
Het vers bestaat uit twee delen, die elk een bepaald idee uitdrukken.
Het eerste deel gaat over het idee dat als je jezelf achteraan en onderaan plaatst je bovenaan en vooraan komt te staan. Deze regel wordt vanuit het rijk van de natuur naar het rijk van de menselijke sociale orde geplaatst.
Het tweede deel betoogt dat niemand de heerser aanbidt of schaadt, ondanks dat hij aan de top of voor het volk staat, maar dat mensen hem liever willen steunen.
Pas in de laatste zin wordt het verband tussen deze twee gedachten geformuleerd.

Formeel zijn de twee delen duidelijk gemarkeerd door de parallellen van de tweede regels 1b en 2b, evenals 3b en 4b. Het verband tussen de zinnen 1–2 en 3–4 wordt alleen formeel aangegeven door de opvallende identiteit van de regels 2a en 3a. Door de exacte herhaling wordt de scheidslijn overbrugd tussen de twee delen van het vers dat loopt tussen zin 2 en 3.

De identieke vorm van de regels 1a en 4a creeren het patroon ABBA en vormen een spiegelstructuur (AB en BA), terwijl de tweede regels (b) van de zinnen zijn
opgebouwd in een AABB-patroon.

Het parallellisme van de lijnen 2a en 3a heeft de functie van een dubbelgericht parallellisme dat twee niet-verwante delen van een argument met elkaar verbindt. En dat wordt alleen maar door hun vorm tot stand gebracht, namelijk het parallellisme.
(Gentz in Joachim Gentz en Dirk Meyer 2015 Literary Forms of Argument in Early China, p119-120).

Gentz laat vervolgens zien dat in de Beida Laozi van enkele eeuwen later het parallellisme (met zijn ABBA structuur) is vervangen door een meere syntactische structuur (AABB). De zinnen worden nu verbonden met de woorden shiyi” 是以 - for this reason

De Engelse tekst in de vertaling van Gentz luidt nu:

Dit vers in zijn twee varianten dient daarom als een prachtige illustratie van hoe in de loop van de geschiedenis de argumentatieve functie van de literaire vorm werd omgevormd tot een taalkundige vorm van een semantisch expliciete logische conjunctie. De zinssnede ‘是以 shiyi’ - For this reason, vertaalt de verbindende literaire vorm van een parallellisme in een logische verbinding op taalkundig niveau.

3. Interlocking parallel style [in elkaar grijpende parallelle stijl]

De Interlocking parallel style [in elkaar grijpende parallelle stijl]’ of IPS, is een term die werd geïntroduceerd door Rudolf Wagner in zijn boek over Wang Bi the Craft of a Chinese Commentator uit 2000. Hij laat zien hoe kennis van deze structuur nuttig kan zijn voor het begrijpen en interpreteren van van de Laozi. Als voorbeeld dient een fragment van vers 64.

1. 為者敗之 wèi zhě bài zhī,
2. 執者失之 zhí zhě shī zhī.
3. 是以聖人 shì yǐ shèngrén
4. 無為故無敗 wúwéi, gù wúbài;
5. 無執故無失 wúzhí gù wúshī.

In de Engelse vertaling van Andrej Fech is dit:

Om de structuur van dit vers duidelijk te maken wordt het als volgt onderverdeeld
I 1a He who acts fails,
2b He who grasps loses.

3c This is why the sage

II 4a does not act and thus does not fail,
5b does not act and thus is without loss 2

Ruimtelijk ziet de structuur er als volgt uit:

I 1a 2b
3c
II 4a 5b

Of als afbeelding (uit Fech 2022):

De zinnen 1 en 2 en de zinnen 4 en 5 zijn klassiek parallelle zinnen volgens de definitie van Schlegel (zie hierboven). Maar er is nog een tweede parallelisme:
Het paar 1/2 is verbonden met het paar 4/5. De woorden wei 為 (act) en bai 敗 (fail) uit zin 1 worden overgenomen in zin 4; de woorden zhi 執 (grasp) en shi 失 (loses) uit zin 2 zien we terug in zin 5.
We hebben dus ook twee paren 1/4 en 2/5 die openlijk met elkaar verbonden zijn door dezelfde begrippen, maar die niet parallel aan elkaar zijn.

De zinnen 1-5 bestaan ​​daarom uit twee paren zinnen die met elkaar verbonden zijn door parallellisme (1/2 en 4/5), de horizontale structuur, en twee paren zinnen die zijn verbonden door inhoud (1/4 en 2/5), de verticale structuur.

De 3e zin verbindt de twee paren 1/4 en 2/5, en moet in feite worden gelezen als twee identieke zinnen “this is why the sage” gecomprimeerd tot één zin. Tegelijk markeert de zin het verschil in status tussen de secties I en II.

Dit geheel noemt Wagner Interlocking parallel style (IPS). Deze stijl opent naast een liniair leeswijze ook een ruimtelijke verticale leeswijze.

Qua inhoud bestaat de tekst uit twee in elkaar grijpende zinnen, a en b, met als knooppunt het derde element (zin 3). Qua vorm kan de tekst worden beschreven als twee sets parallelle paren, I en II, verbonden door een niet-parallelle zin.

Door alleen op de inhoud te focussen, zou je de tekst kunnen ontsluiten in twee lange, parallelle uitspraken:

- He who acts fails, this is why the sage does not act and thus does not fail,
- He who grasps loses. this is why the sage does not act and thus is without loss

Maar dan gaat er wel informatie verloren.

Door de scheiding van de twee paren (sectie I en sectie II) met ‘this is why the sage’ ontstaat er een andere status voor deze paren. Het eerste paar (sectie I) vertegenwoordigt een reeks universele regels die van toepassing kunnen zijn op Hemel en Aarde, of de Dao. Het tweede paar (sectie II) markeert de bewuste toepassing ('this is why...)' van deze regels door de 'sage'.

Bovendien krijgen we een meer elegante en economische schrijfwijze. Bondigheid was een groot goed in de klassieke periode.

Samengevat. Volgen we een lineaire leeswijze dan is de volgorde van de zinnen 1a, 2b, 3c, 4a, 5b. Als we uitgaan van parallelliteit, dan lezen we 1a/2b als één paar, 3c als een niet-parallel stuk dat naar beide paren verwijst, en 4a/5b als het tweede paar. Gaan we uit van de inhoud dan lezen we 1a/3c/4a en 2b/3c/5a, waarbij 3c twee keer voorkomt. Lezen we in termen van de macrostructuur van het vers dan markeert sectie I de algemene uitdrukking of bewering en sectie II de toepassing ervan.

De structuur van het vers genereert dus meer betekenissen dan een eenvoudig recht toe rechtaan lezing.

We kunnen het fragment uit vers 64 als volgt lezen. De heerser die handelt om zijn rijkdom en faam te behouden of te vergroten zal mislukken. De wijze [koning] die de natuurlijke loop der dingen volgt (wuwei) en niet uit is op faam en bezit zal slagen.

Wagner schetst in zijn boek nog andere vormen van IPS. Het hier besproken voorbeeld noemt hij een Open Interlocking Parallel Style. Daarnaast is er ook nog een Closed Interlocking Parallel Style. Maar daarvoor verwijs ik naar het boek van Wagner.

IPS komt volgens Wagner in bijna de helft van de verzen voor 3.
(Bronnen voor IPS: Wagner 2000 p 62- 96, Andre Fech 2022)

Bronnen Anoniem Algemeen letterkundig lexicon DBNL 2012..; Gentz 2015 in Joachim Gentz en Dirk Meyer 2015 Literary Forms of Argument in Early China, p119-120; Wagner 2000 p 62- 96; Andrej Fech 2022.

Literatuur

Hieronder kunt u een selectie maken van de verschillende publicatievormen en de taal. Ik beperk me tot vier taalgebieden (Nederlands, Engels, Frans en Duits). De meeste literatuur is overigens engelstalig. U kunt bij teksttype ook apart de vertalingen selecteren en U kunt desgewenst ook een specifieke auteur zoeken.

Boeken 1 tot 3 van de 3

Fech, Andrej (2022). Avoiding the Trap of Parallelism: Interlocking Parallel Style in the Interpretation of Laozi 29. Religions, Vol. 13 *.
Ook online.

Michael, Thomas (2015). In the shadows of the Dao: Laozi, the Sage and the Daodejing. SUNY Press. *

Meer informatie...

Wagner, Rudolf G. (2000). The Craft of a Chinese Commentator: Wang Bi on the Laozi. SUNY Press. *
ISBN13: 978-0791443965

Meer informatie...

Boeken 1 tot 3 van de 3