start > Zhuangzi > verdieping > notitie

Het verhaal van de apenfokker: 's Morgens drie

werk in ontwikkeling

Het verhaal van de apenfokker [monkey story] 's morgens drie is een kort fragment uit hoofdstuk 2 paragraaf IV. Het is ook bekend als een zelfstandig Chinees volksverhaal, maar dat is gebaseerd op het verhaal uit de Liezi. Hier krijgt het verhaal van de apenfokker een heel andere wending dan in de Zhuangzi.

Het kernverhaal is de volgende: de apenfokker [die de apen op rantsoen wil zetten] stelt voor drie noten in de ochtend en vier 's avonds. Apen woedend. Dan stelt hij voor: vier noten in de ochtend en drie in de avond. Apen tevreden. Daarna een verklaring over het gedrag van de apenfokker.

A. Citaten uit de brontekst

Zhuangzi hst 2-IV fragment De apenfokker: 's morgens drie

Vertaling Kristofer Schipper 2007 p 61
(...)
Je geest vermoeien met alles te verenigen zonder te beseffen dat alles op hetzelfde neerkomt, dat noemen we ‘ ’s morgens drie’. Wat betekent ‘ ’s morgens drie’? Een apenfokker die noten uitdeelde, zei: ‘Jullie krijgen er ’s morgens drie en ’s avonds vier.’ De apen waren allemaal woedend. Toen zei hij: ‘Goed, dan maar ’s morgens vier en ’s avonds drie.’ De apen waren allemaal blij. De volledige overeenstemming tussen namen en dingen bleef intact, en toch was er zowel blijdschap als woede. Deze manier van doen kwam ook voort uit het ‘jezelf’ als uitgangspunt nemen. De heilige mens brengt overeenstemming tussen ‘zo’ en ‘niet zo’ door zich te berusten op het hemelse evenwicht. Dat, kun je zeggen, is ‘de zaak van twee kanten zien’

Vertaling René Ransdorp (2004) p 93
Zijn geest afmatten om de dingen één te maken zonder te weten dat ze aan elkaar gelijk zijn, heet "'s Morgens drie". Wat wordt bedoeld met "'s Morgens drie"? Een houder van apen verdeelde noten en zei "'s Morgens drie en 's avonds vier." Daarop werden alle apen boos. "Als het zo zit", zei de man, "krijgen jullie er 's morgens vier en 's avonds drie." En alle apen waren blij. De verdelingswijzen liepen noch nominaal noch reëel uiteen, maar de ene wekte vreugde, de andere boosheid. Dat is ook een geval van zich baseren op een "dit". Om die reden brengt de wijze mens harmonie tot stand door middel van "juist" en "niet juist" en rust hij in het hemels evenwicht. Dit is wat "dubbele koers" genoemd wordt.
(...)

----
Vertaling Graham 2001 p 53
To wear out the daemonic-and-illumined in you deeming them to be one without knowing that they are the same I call ‘Three every morning’. What do I mean by ‘Three every morning?’ A monkey keeper handing out nuts said, ‘Three every morning and four every evening.’ The monkeys were all in a rage. ‘All right then,’ he said, ‘four every morning and three every evening.’ The monkeys were all delighted. Without anything being missed out either in name or in substance, their pleasure and anger were put to use; his too was the ‘That’s it’ which goes by circumstance. This is why the sage smooths things out with his ‘That’s it, that’s not’, and stays at the point of rest on the potter’s wheel of Heaven. It is this that is called ‘Letting both alternatives proceed’.

Vertaling Watson 2013 p 11
But to wear out your brain trying to make things into one without realizing that they are all the same - this is called "three in the morning." What do I mean by "three in the morning"? When the monkey trainer was handing out acorns, he said, "You get three in the morning and four at night." This made all the monkeys furious. "Well, then," he said, "you get four in the morning and three at night." The monkeys were all delighted. There was no change in the reality behind the words, and yet the monkeys responded with joy and anger. Let them, if they want to. So the sage harmonizes with both right and wrong and rests in Heaven the Equalizer. This is called walking two roads.

Vertaling Ziporyn laatste drie zinnen:
He just went by the rightness of their present “this.” Thus, the Sage uses various rights and wrongs to harmonize with others and yet remains at rest in the middle of Heaven the Potter’s Wheel. This is called “Walking Two Roads.”

| Chinees |

Chinese tekst

勞神明為一,而不知其同也,謂之 朝三
何謂朝三?
曰狙公賦芧,
曰:「朝三而莫四。」
眾狙皆怒。
曰:「然則朝四而莫三。」
眾狙皆悅。
名實未虧,而喜怒為用,亦因是也。
是以 聖人 之以 是非 ,而休乎 天鈞 ,是之謂 兩行

Láo shénmíng wéi yī, ér bùzhī qí tóng yě, wèi zhī zhāo sān .
Héwèi zhāo sān?
Yuē jū gōng fù xù,
yuē:`Zhāo sān ér mò sì.'
Zhòng jū jiē nù.
Yuē:`Ránzé zhāo sì ér mò sān.'
Zhòng jū jiē yuè.
Míng shí wèi kuī, ér xǐ nù wèi yòng, yì yīn shì yě.
Shì yǐ shèngrén zhī yǐ shìfēi , ér xiū hū tiān jūn , shì zhī wèi liǎng xíng .

朝三 zhao san: 's morgens drie,
聖人 shengren: heilige,
是非 shifei: [sleutelbegrip, wordt nog uitgewerkt]
和 he: harmonie
天鈞 tianjun: hemels evenwicht
兩行 liang xing: walking two roads (ziporyn)

Liezi: De apenfokker

In Song was er een apenfokker die zo van apen hield dat hij er een hele troep van onderhield. Hij was in staat de gedachten van de apen te begrijpen, en ook de apen konden bevatten wat er in de fokker omging. Om tegemoet te komen aan de wensen van de apen' sprak de fokker het familiefortuin aan. Het duurde niet lang voordat er een ernstig tekort was, waarop de fokker besloot de apen wat minder te eten te geven. Omdat hij vreesde dat de apen dat niet zomaar van hem zouden aanvaarden, leverde hij ze eerst een streek.

Hij zei: 'Stel dat ik jullie's morgens drie noten geef en' s avonds vier, zou dat voldoende zíjn?'
Alle apen veerden boos overeind'
Onmiddellijk vroeg hij: 'En als ik jullie 's morgens vier noten geef en 's avonds drie, is dat dan voldoende?'
Nu waren de apen blij, en ze gingen weer allemaal gehurkt zitten.

Zo gaat het altijd als de slimmen een val zetten voor de dommen. De wijze lokt met zijn kennis de dwazen in de val precies op dezelfde manier als de apenfokker, die met zijn kennis de apen in de val lokte. Er veranderde niets aan de verhouding tussen naam en realiteit, en toch maakte het de apen de ene keer blij en de andere keer boos!

Vertaling Jan de Meyer 2008 De geschriften van Liezi

-----
There was a keeper of monkeys in Sung who loved monkeys so much that he reared flocks of them. He could interpret the monkey's thoughts, and the monkeys too caught what was in his mind. He made his own family go short in order to give the monkeys whatever they wanted. Before long he found himself in need, and decided to give them less to eat. Fearing that the monkeys would not submit to it tamely, he played a trick on them beforehand:
'If I give you three chestnuts in the morning and four in the evening, will that be enough?'
The monkeys all got up in a rage.
*Will it be enough if I give you four in the morning and three in the evening?*
The monkeys were all pleased and lay down again.
It is always the same when the cleverer of two things traps the sillier. The sage by his wisdom gets all the fools into his cage, just as the keeper did to the monkeys. Without taking anything away, in name or reality, he can either please them or enrage them!

Vertaling Angus Graham 1960 p 55-56

| Chinees |

Chinese tekst

宋有狙公者,愛狙,養之成群,能解狙之意;狙亦得公之心。
損其家口,充狙之欲。
俄而匱焉,將限其食。
恐眾狙之不馴於己也,先誑之曰:「與若茅, 朝三而暮四 ,足乎?
」眾狙皆起而怒。
俄而曰:「與若茅,朝四而暮三,足乎?
」眾狙皆伏而喜。物之以能鄙相籠,皆猶此也
聖人 以智籠群愚,亦猶狙公之以智籠眾狙也。
若實不虧,使其喜怒哉!

Sòng yǒu jū gōng zhě, ài jū, yǎng zhī chéng qún, néng jiě jū zhī yì; jū yì dé gōng zhī xīn.
Sǔn qí jiākǒu, chōng jū zhī yù.
É'ér guì yān, jiāng xiàn qí shí.
Kǒng zhòng jū zhī bù xùn yú jǐ yě, xiān kuáng zhī yuē:`Yǔ ruò máo, zhāo sān ér mù sì , zú hū?
'Zhòng jū jiē qǐ ér nù.
É'ér yuē:`Yǔ ruò máo, zhāo sì ér mù sān, zú hū?
'Zhòng jū jiē fú ér xǐ.
Wù zhī yǐ néng bǐ xiāng lóng, jiē yóu cǐ yě.
Shèngrén yǐ zhì lóng qún yú, yì yóu jū gōng zhī yǐ zhì lóng zhòng jū yě.
Ruò shí bù kuī, shǐ qí xǐ nù zāi!

B.Notitie

De apen

Je kunt de apen zien als portretten van Zhuangzi's tijdgenoten - de confucianisten, mohisten en sofisten. Hun disputen en haarkloverij zijn in de ogen van Zhuangzi nogal banaal (je druk maken over 3+4 versus 4+3).

Volgens de meeste commentatoren zijn de apen een toonbeeld van domheid (onnodige drukte). "Hun opwinding illustreert volgens sommigen de hardnekkige polemiek tussen de verschillende scholen omtrent 'juist' en 'niet juist', 'zo' en 'niet zo'" (Ransdorp p 107).

Andere commentaren wijzen erop dat de apen gewoon hun eigen natuur volgen waarbij het beter past dat ze 's morgens meer eten dan 's middags 1 .

De apenfokker

Deze wordt in de meest commentaren als een neergezet als een wijs man. Uitzondering hierop zijn commentatoren die zich baseren op het verhaal van de apenfokker uit de Liezi. (Zie de laatste paragraaf hieronder.)

Met hun verzet creëren de apen een oppositie van 'dit' (het apenstandpunt) versus 'dat' (het standpunt van de apenfokker. In hoofdstuk 2 geeft Zhuangzi een hele verhandeling over deze zogenoemde shifei oppositie (是非 shifei). Daarover later meer in een andere notitie.
De apenfokker voorkomt deze oppositie door mee te bewegen. "Het verschil in opvatting omtrent de 'juistheid' ervan laat hij niet uitlopen op een moeilijk te overwinnen conflict, maar weet hij tijdig te verzoenen" (Ransdorp p 108).

De apen hebben hun eigen perspectief vanwaaruit ze beoordelen of iets juist is. De apenfokker heeft ook zijn eigen -juiste- perspectief (die voor de apen het perspectief van 'niet juist' is) maar is in dit verhaal in staat beide perspectieven tegelijk te volgen.

Dit wordt in de Zhuangzi ' de zaak van twee kanten zien' (of dubbele koers - 兩行 liang xing) genoemd. D.w.z. hij kiest niet maar laat alles door de natuurlijke orde beslissen (aldus Schipper in een voetnoot op p 62)
Ransdorp schrijft: "Het volgen van een dubbele koers betekent een zich voortdurend aanpassen aan verschillende relatieve waarden om uit te komen op het plan waarin de verschillen zijn overstegen. De proporties 'dit is juist' en 'dit is niet juist' worden getranscendeerd zonder dat het onderscheid ertussen wordt uitgewist." (Ransdorp 2004 p 110).3

Als je de twee oordelen als parallel lijnen ziet (ladder) dan volgt de wijze a.h.w. beide lijnen tegelijk. Hij laat de lijnen (juist en niet juist) niet botsen en houdt ze in balans - het hemels evenwicht.

Het hemels evenwicht (天鈞 tianjun) kan ook vertaald worden als spil van Dao of als hemels potterbakkerswiel.
In de notitie 'spil van dao' gaan we daar verder op in (in voorbereiding).

Tot slot de eerst zin: "Je geest vermoeien met alles te verenigen zonder te beseffen dat alles op hetzelfde neerkomt" schijnt betrekking te hebben op Huizi (Ziporyn 2009 p149).

Liezi

In de Liezi interpretatie is de apenfokker een doortrapt man. Hij houdt de apen voor de gek om zijn zin te krijgen: de fokker wil terug naar een rantsoen van zeven noten en maakt ze eerst bewust boos (hij kent zijn pappenheimers) om ze vervolgens met een minder slecht alternatief tevreden te stellen. 2

De Liezi interpretatie is ook als gezegde bekend geworden onder de naam “three at dawn and four at dusk (朝三暮四, zhāo sān-mù sì)”. Dit betekende oorspronkelijk "fool others by playing tricks". Later kreeg het de inhoud "frequently changing one’s mind or not being responsible". Vandaag de dag wordt het gebruikt "to describe people who are always changing their minds so that one can never depend on what they say". Zie o.a. de website The epoch times. Het moge duidelijk zijn dat deze interpretatie ver af staat van die van de Zhuangzi.

Noten

1. Overigens - volstrekt anachronistisch- voor sommigen is het niet makkelijk om vrijwillig zijn of haar behoefte bevrediging uit te stellen.
Het is een klassiek experiment uit de psychologie. Geef een kleuter een marshmallow, maar zeg erbij dat je even weg moet en dat hij moet wachten met snoepen. Ligt de marshmallow er bij je terugkomst nog, dan krijgt hij een tweede. Het is voor vierjarigen een hele opgave om zoveel zelfbeheersing te tonen en een kwartier te wachten (trouw 25 mei 2018).
2. Het is niet moeilijk om hierin het gedrag van politici te herkennen waarin de zaak zo wordt gedraaid dat er alternatieven mogelijk zijn maar dat het kader waarbinnen deze keuze kunnen worden gemaakt niet meer ter discussie staat.
3. Ziporyn vermeldt in zijn vertaling het volgende commentaar:
JIAO HONG (1540–1620): (...) The monkey keeper neither added to nor subtracted from the number of chestnuts on his own initiative, but rather “went by” the joy or anger of the monkeys to adjust the distribution. Was he not “going by” them? Thus, the sage externally goes by others, making use of all sorts of rights and wrongs to harmonize with them, but internally he embodies Heaven the Potter’s Wheel, free of all rights and wrongs. He doesn’t let the rights and wrongs that are the traces of his actions obstruct his mind’s freedom from rights and wrongs. Thus, he is described as “Walking Two Roads.” (Ziporyn p 149)

Opmerkingen bij de literatuurlijst

René Ransdorp 2004 geeft op de pagina's 106-112 een uitgebreid overzicht van de commentaren op dit fragment. Op pagina 389-391 geeft hij een verdere analyse.

Literatuur

Hieronder kunt u een selectie maken van de verschillende publicatievormen en de taal. Ik beperk me tot vier taalgebieden (Nederlands, Engels, Frans en Duits). De meeste literatuur is overigens engelstalig. U kunt bij teksttype ook apart de vertalingen selecteren en U kunt desgewenst ook een specifieke auteur zoeken.

Boeken 1 tot 1 van de 1

Ransdorp, René (2004). De spil van Dao: vertaling en wijsgerige, op Chinese commentaren geënte, analyse van Zhuang Zi's Qiwulun. *
bevat vertaling hoofdstuk 2

Boeken 1 tot 1 van de 1