start > Huainanzi > verdieping > notitie

Kosmogonie

werk in ontwikkeling

In deze notitie staat de kosmogonie - ontstaansgeschiedenis van het universum - in de Huainanzi centraal.

A. Citaten uit de brontekst

Zhuangzi 2-IV fragment - er was een begin

Zhuangzi 2-IV fragment

(...)
Als ik hier nu iets zou gaan zeggen, zou het dan tot de categorie van het ‘ikzelf’ behoren of niet? Of het nu wel tot die categorie behoort of niet, in ieder geval ontstaan categorieën in relatie tot elkaar, zodat deze categorie in dat opzicht niet verschillend is van die van ‘de ander’. Laat ik dus maar eens proberen iets te zeggen:

Er was een begin;
Er was een nog-niet-begonnen begin;
Er was een nog-niet-begonnen-zijn van dat nog-niet-begonnen begin;
Er was een zijn;
Er was een niet-zijn;
Er was een nog-niet-begonnen niet-zijn;
Er was een nog-niet-begonnen-zijn van dat nog-niet-begonnen niet-zijn.

Zo vind je dan onverwachts het zijn van het niet-zijn! Nu weet ik echter niet of dat zijn van dat niet-zijn nu wel ‘zijn’ is of eigenlijk ‘niet-zijn’. En nu ik hier iets gezegd heb, weet ik niet of wat ik gezegd heb nu echt wat zeggen was of niet. 

‘Niets ter wereld is groter dan de punt van een herfsthaartje, maar de Taishan is klein.’
‘Niemand leeft langer dan een gestorven kind, maar Pengzu stierf een voortijdige dood.’
‘Hemel en aarde werden tegelijk met mij geboren, en alle schepsels en ik zijn één.’

Nu alles één is, kan er dan nog iets gezegd worden? Nu alles gezegd is één te zijn, kan het dan zijn dat er niets gezegd is? Het een-zijn en het zeggen, dat maakt twee. En deze twee, samen met de zojuist gemaakte som, maken drie. Als we van hieruit zo verdergaan, dan kan straks zelfs een bekwaam rekenaar er niet meer tegenop, laat staan een eenvoudig mens zoals ik! Gaande van het ‘niet-zijn’ naar het ‘zijn’, zijn we immers al beland bij drie: hoeveel meer zullen er dan komen wanneer we van iets dat is gaan naar iets anders dat ook is. Wanneer we echter nergens heen gaan, dan heeft ook het zien ‘vanuit jezelf’ afgedaan.

(Vertaling Kristofer Schipper 2007 p63)

| Chinees |

Chinese tekst

Zhuangzi
[1] 有始也者，Yǒu shǐ yě zhě
There was a beginning.
[2] 有未始有始也者，Yǒu wèishǐ yǒu shǐ yě zhě
There was a beginning before that beginning.
[3] 有未始有夫未始有始也者。Yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒu shǐ yě zhě
There was a beginning previous to that beginning before there was the beginning.
[4] 有有也者，Yǒu yǒu yě zhě
There was existence;
[5] 有無也者，Yǒuwú yě zhě
there had been no existence.
[6] 有未始有無也者，Yǒu wèishǐ yǒuwú yě zhě,
There was no existence before the beginning of that no existence.
[7] 有未始有夫未始有無也者。Yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒuwú yě zhě.
There was no existence previous to the no existence before there was the beginning of the no existence.

Huainanzi 2.1 There was a beginning

Huainanzi 2.1

[1] There was a beginning.
[2] There was not yet beginning to have “There was a beginning.”
[3] There was not yet beginning to have “There was not yet beginning to
have ‘There was a beginning.’”
[4] There was Something.
[5] There was Nothing.
[6] There was not yet beginning to have “There was Nothing.”
[7] There was not yet beginning to have “There was not yet beginning to have ‘There was Nothing.’”*

[1] What is called “There was a beginning”:
Pell-mell: not yet manifest;
buds beginning, sprouts emerging;
not yet having shape or outline.
Undifferentiated, wriggling, it is on the verge of desiring to be born and
flourish but not yet forming things and categories.

[2] [What is called] There was not yet beginning to have “There was a beginning”:
The qi of Heaven beginning to descend;
the qi of Earth beginning to ascend;
yin and yang mixing and meeting;
mutually roaming freely and racing to fill the interstices of time and space, enveloping Potency and engulfing harmony;
densely intermingling;
desiring to connect with things but not yet having formed boundaries and bodies.

[3] [What is called] There was not yet beginning to have “There was not yet beginning to have ‘There was a beginning’”:
Heaven engulfing harmony but not yet letting it fall;
Earth embracing the vital energy but not yet letting it rise;
empty and still,
inert and isolated,

Nothing and Something were a matched pair.
The vital energy pervaded and greatly penetrated Dark Obscurity. [2/10/14–19]

[4] [What is called] “There is Something”:
Speaks of the flourishing of the myriad things. The roots, trunks, branches, and leaves were verdant and abundant, bountiful and brilliant. [Insects] wriggled and moved, crawled and walked, crept and gasped. [All
these things] could be touched, grasped, and enumerated.

[5] [What is called] “There is Nothing”:
Look at it; you do not see its form;
listen to it; you do not hear its sound.
Reach for it, and you cannot grasp it;
gaze at it, and you cannot fathom it.
Collected and fused,
floodlike and expansive,

It is something whose brilliance cannot be penetrated by any instrument.

[6] [What is called] There was not yet beginning to have “There was Nothing”:
Encloses Heaven and Earth,
smelts the myriad things,
greatly penetrates the chaotic and obscure
Deeply impenetrable, vast and great, it can have no exterior;
as fine as the tip of a hair, as sharp as a point, it can have no interior.

A space without containment, it generated the root of Something and Nothing.

[7] [What is called] “There was not yet beginning to have ‘There was
not yet beginning to have ‘There was nothing.’”
Heaven and Earth had not yet split apart;
yin and yang had not yet been carved out;
the four seasons had not yet differentiated;
the myriad things had not yet been generated.
Enormously peaceful and tranquil,
silently clear and limpid,
none saw its form.

It was like Resplendent Light asking Not Something, who was withdrawn and had lost himself: “I can [conceive of] having Nothing, but I cannot [conceive of] not having Nothing. If I could reach [the state of] Not Nothing, how could even the most marvelous surpass this?”** [2/10/21–27]

Noten
* passage uit Zhuangzi 2-IV (Schipper p 63)
** verkorte passage uit Zhuangzi 22-IX (p292 Schipper)

(Harold Roth en Andrew Meyer in Major 2010 p84-86)

| Chinees |

Chinese tekst

Huainanzi 俶真訓
ctext 2.1
[1] 有始者，Yǒu shǐ zhě,
There was a beginning.
[2] 有未始有有始者，yǒu wèishǐ yǒu yǒu shǐ zhě,
There was not yet beginning to have “There was a beginning.”
[3] 有未始有夫未始有有始者；yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒu yǒu shǐ zhě;
There was not yet beginning to have “There was not yet beginning to have ‘There was a beginning.’”
[4] 有有者，yǒu yǒu zhě,
There was Something.
[5] 有無者，yǒu wú zhě,
There was Nothing.
[6] 有未始有有無者，yǒu wèishǐ yǒu yǒuwú zhě,
There was not yet beginning to have “There was Nothing.”
[7] 有未始有夫未始有有無者。yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒu yǒuwú zhě.
There was not yet beginning to have “There was not yet beginning to have ‘There was Nothing.’”

[1]
所謂有始者，Suǒwèi yǒu shǐ zhě,
繁憤未發，fán fèn wèi fā,
萌兆牙櫱，méng zhào yá niè,
未有形埒垠無無蠕蠕，wèi yǒuxíng liè yín wú wú rúrú,
將欲生興而未成物類。jiāng yù shēng xìng ér wèichéng wù lèi.

[2]
有未始有有始者，Yǒu wèishǐ yǒu yǒu shǐ zhě,
天氣始下，tiānqì shǐ xià,
地氣始上，dì qì shǐ shàng,
陰陽錯合，yīnyáng cuò hé,
相與優遊競暢於宇宙之間，xiāng yǔ yōuyóu jìng chàng yú yǔzhòu zhī jiān,
被德含和，bèi dé hán hé,
繽紛蘢蓯，bīnfēn lóng cōng,
欲與物接而未成兆朕。yù yǔ wù jiē ér wèichéng zhào zhèn.

[3]
有未始有夫未始有有始者，Yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒu yǒu shǐ zhě,
天含和而未降，tiān hán hé ér wèi jiàng,
地懷氣而未揚，de huái qì ér wèi yáng,
虛無寂寞，xūwú jìmò,
蕭條霄雿，xiāotiáo xiāo diào,
無有仿佛，wú yǒu fǎngfú,
氣遂而大通冥冥者也。qì suì ér dàtōng míng míng zhě yě.

ctext 2.2
[4]
有有者，Yǒu yǒu zhě,
言萬物摻落，yán wànwù càn luò,
根莖枝葉，gēn jīng zhī yè,
青蔥苓蘢，qīng cōng líng lóng,
萑蔰炫煌，huán hù xuàn huáng,
蠉飛蠕動，xuān fēi rú dòng,
蚑行噲息，qí xíng kuài xī,
可切循把握而有數量。kě qiè xún bǎ wò ér yǒu shù liàng.

[5]
有無者，Yǒuwú zhě,
視之不見其形，shì zhī bùjiàn qí xíng,
聽之不聞其聲，tīng zhī bù wén qí shēng,
捫之不可得也，mén zhī bùkě dé yě,
望之不可極也，wàng zhī bùkě jí yě,
儲與扈冶，chǔ yǔ hù yě,
浩浩瀚瀚，hào hàohàn hàn,
不可隱儀揆度而通光耀者。bùkě yǐn yí kuí duó ér tōng guāng yào zhě.

[6]
有未始有有無者，Yǒu wèishǐ yǒu yǒuwú zhě,
包裹天地，bāoguǒ tiāndì,
陶冶萬物，táoyě wànwù,
大通混冥，dàtōng hùn míng,
深閎廣大，shēn hóng guǎngdà,
不可為外，bùkě wéi wài,
析毫剖芒，xī háo pōu máng,
不可為內，bùkě wéi nèi,
無環堵之宇而生有無之根。wú huán dǔ zhī yǔ ér shēng yǒuwú zhī gēn.

[7]
有未始有夫未始有有無者，Yǒu wèishǐ yǒu fū wèishǐ yǒu yǒuwú zhě,
天地未剖，tiāndì wèi pōu,
陰陽未判，yīnyáng wèi pàn,
四時未分，sì shí wèi fēn,
萬物未生，wànwù wèi shēng,
汪然平靜，wāng rán píngjìng,
寂然清澄，jìrán qīngchéng,
莫見其形，mò jiàn qí xíng,
若光燿之間於無有，ruò guāngyào zhī jiān yú wú yǒu,
退而自失也，曰：tuì ér zìshī yě, yuē:
「予能有無，`Yǔ néng yǒuwú,
而未能無無也。ér wèi néng wú wú yě.
及其為無無，Jí qí wéi wú wú,
至妙何從及此哉！」zhì miào hé cóng jí cǐ zāi!'

Huainanzi 3.1 Toen hemel en aarde nog niet gevormd waren

Huainanzi 3.1

Vertaling in het Engels van John S. Major

When Heaven and Earth were yet unformed, all was
ascending and flying,
diving and delving.

Thus it was called the Grand Inception.
The Grand Inception produced the Nebulous Void.
The Nebulous Void produced space-time;
space-time produced the original qi.

A boundary [divided] the original qi.
That which was pure and bright spread out to form Heaven;
that which was heavy and turbid congealed to form Earth.
It is easy for that which is pure and subtle to converge
but difficult for the heavy and turbid to congeal.

Therefore
Heaven was completed first;
Earth was fixed afterward.
The conjoined essences of Heaven and Earth produced yin and yang.
The supersessive essences of yin and yang caused the four seasons.
The scattered essences of the four seasons created the myriad things.
The hot qi of accumulated yang produced fire; the essence of fiery qi became the sun.
The cold qi of accumulated yin produced water; the essence of watery qi became the moon.

The overflowing qi of the essences of the sun and the moon made the stars and planets.
To Heaven belong the sun, moon, stars, and planets;
to Earth belong waters and floods, dust and soil. [3/18/18–23]

In ancient times Gong Gong and Zhuan Xu fought, each seeking to become the thearch. Enraged, they crashed against Mount Buzhou;
Heaven’s pillars broke;
the cords of Earth snapped.
Heaven tilted in the northwest, and thus the sun and moon, stars and planets shifted in that direction.
Earth became unfull in the southeast, and thus the watery floods and mounding soils subsided in that direction.
(Major 2010 p114-115)

Vertaling in het Frans Marc Kalinovski

[1.1. La formation du monde]

1. Avant que le ciel et la terre ne prennent forme, le monde gisait ramassé sur lui-même, chaotique, abyssal, insaisissable. Et ce fut le grand commencement. Le Tao advint dans un vide immense qui engendra l’étendue et la durée, desquelles naquit le souffle primordial. Le souffle ayant acquis limites et contours, ses parties aériennes et éthérées s'affinèrent pour former le ciel, ses parties pesantes et troubles se coagulèrent pour constituer la terre. La fusion de l’aérien et du subtil se fit plus aisément que l’accrétion du pesant et du trouble, aussi le ciel prit forme avant que la terre ne se stabilise. Les quintessences du ciel et de la terre s'unirent pour constituer le yin et le yang, celles du yin et du yang confluèrent pour former les quatre saisons et celles des quatre saisons se disséminèrent pour produire la multitude des existants.

2. Le feu jaillit d'une accumulation des souffles chauds du yang, tandis que de la quintessence du feu naissait le soleil. L'eau se forma par condensation des souffles froids du yin et sa quintessence constitua la lune. Quant aux quintessences Produites par une dissipation des souffles du soleil et de la lune, elles formèrent les astres et les repères célestes. Le soleil, la lune, les étoiles et les repères célestes se portèrent vers le ciel ; les eaux, les poussières et les limons se déposèrent sur la terre.

3. Jadis, lors des luttes entre Gonggong et Zhuanxu pour la conquête du pouvoir souverain, Gonggong ébranla de fureur le mont Disjoint, brisant le pilier céleste et provoquant la rupture de P amarre de la terre. Le ciel s'inclina au nord-ouest, ce qui entraîna un glissement du soleil, de la lune, des astres et des repères célestes dans cette direction; sur terre, une dépression se forma au sud-est vers laquelle convergèrent les eaux, les poussières et les limons.

(Marc Kalinovski 2022 Maître de Huainan, Traité des figures célestes, p2-3)

| Chinees |

Chinese tekst

Hst 3 sectie 1
ctext 1
[1] 天墬未形， Tiāndì wèi xíng,
When Heaven and Earth were yet unformed,

[2] 馮馮翼翼，féng féng yìyì,
all was ascending and flying, diving and delving.

[3] 洞洞灟灟，故曰太昭。dòng dòng zhú zhú, gù yuē tài zhāo.
Thus it was called the Grand Inception.

[4] 道始生虛廓，Dào shǐ shēng xū kuò,
The Grand Inception produced the Nebulous Void.

[5] 虛廓生宇宙，xū kuò shēng yǔzhòu,
The Nebulous Void produced space-time;

[6] 宇宙生氣。yǔzhòu shēngqì.
space-time produced the original qi.

[7] 氣有涯垠，Qì yǒu yá yín,
A boundary [divided] the original qi.

[8] 清陽者薄靡而為天，qīng yáng zhě báo mí ér wéi tiān,
That which was pure and bright spread out to form Heaven;

[9] 重濁者凝滯而為地。zhòng zhuó zhě níngzhì ér wéi de.
that which was heavy and turbid congealed to form Earth.

[10] 清妙之合專易，Qīng miào zhī hé zhuān yì,
It is easy for that which is pure and subtle to converge

[11] 重濁之凝竭難，zhòng zhuó zhī níng jié nán,
but difficult for the heavy and turbid to congeal.

[12] 故天先成而地後定。gù tiān xiān chéng ér de hòu dìng.
Therefore
Heaven was completed first;
Earth was fixed afterward.

[13] 天地之襲精為陰陽，Tiān dì zhī xí jīng wèi yīnyáng,
The conjoined essences of Heaven and Earth produced yin and yang.

[14] 陰陽之專精為四時，yīnyáng zhī zhuān jīng wèi sì shí,
The supersessive essences of yin and yang caused the four seasons.

[15] 四時之散精為萬物。sì shí zhī sàn jīng wèi wànwù.
The scattered essences of the four seasons created the myriad things.

[16] 積陽之熱氣生火，Jī yáng zhī rèqì shēnghuǒ,
The hot qi of accumulated yang produced fire;

[17] the essence of fiery qi became the sun.
火氣之精者為日；huǒqì zhī jīng zhě wéi rì;

[18] 積陰之寒氣為水，jī yīn zhī hánqì wéi shuǐ,
The cold qi of accumulated yin produced water;

[19] 水氣之精者為月；shuǐ qì zhī jīng zhě wéi yuè;
the essence of watery qi became the moon.

[20] 日月之淫為精者為星辰，rì yuè zhī yín wèi jīng zhě wéi xīngchén,
The overflowing qi of the essences of the sun and the moon made the stars and planets.

[21] 天受日月星辰，tiān shòu rì yuè xīngchén,
To Heaven belong the sun, moon, stars, and planets;

[22] 地受水潦塵埃。de shòu shuǐ lǎo chén'āi.
to Earth belong waters and floods, dust and soil.

ctext 2

[23] 昔者共工與顓頊爭為帝，Xī zhě gòng gōng yǔ zhuānxū zhēng wèi dì,
In ancient times Gong Gong and Zhuan Xu fought, each seeking to become the thearch.

[24] 怒而觸不周之山。nù ér chù bù zhōuzhīshān.
Enraged, they crashed against Mount Buzhou;

[25] 天柱折，地維絕。Tiān zhù zhé, de wéi jué.
Heaven’s pillars broke; the cords of Earth snapped.

[26] 天傾西北，Tiān qīng xīběi,
Heaven tilted in the northwest, and thus

[27] 故日月星辰移焉；gù rì yuè xīngchén yí yān;
the sun and moon, stars and planets shifted in that direction.

[28] 地不滿東南，dì bùmǎn dōngnán,
Earth became unfull in the southeast, and thus

[29] 故水潦塵埃歸焉。gù shuǐ lǎo chén'āi guī yān.
the watery floods and mounding soils subsided in that direction.

Vertaling Major 2010
nummering Major 1993 p62

Huainanzi 7.1 In de tijd voor Hemel en Aarde

Huainanzi 7.1

Of old, in the time before there was Heaven and Earth:
There were only images and no forms.
All was obscure and dark,
vague and unclear,
shapeless and formless,
and no one knows its gateway.

There were two spirits, born in murkiness, one that established Heaven and the other that constructed Earth.
So vast! No one knows where they ultimately end.
So broad! No one knows where they finally stop.

Thereupon
they differentiated into the yin and the yang
and separated into the eight cardinal directions.
The firm and the yielding formed each other;
the myriad things thereupon took shape.
The turbid vital energy became creatures;
the refined vital energy became humans.
[..]
(Vertaling Harold Roth in Major 2010 p 240-241)

| Chinees |

Chinese tekst

古未有天地之時，Gǔ wèi yǒu tiāndì zhī shí,
Of old, in the time before there was Heaven and Earth:
惟像無形，wéi xiàng wúxíng,
There were only images and no forms.

窈窈冥冥，yǎo yǎo míng míng,
All was obscure and dark,
芒芠漠閔， máng wén mò mǐn,
vague and unclear,
澒蒙鴻洞，hòng méng hóng dòng,
shapeless and formless,
莫知其門。mò zhī qí mén.
and no one knows its gateway.

有二神混生，Yǒu èr shén hùnshēng
There were two spirits, born in murkiness,
經天營地，jīng tiān yíngdì,
one that established Heaven and the other that constructed Earth.
孔乎莫知其所終極，kǒng hū mò zhī qí suǒ zhōngjí,
So vast! No one knows where they ultimately end.
滔乎莫知其所止息， tāo hū mò zhī qí suǒ zhǐxī,
So broad! No one knows where they finally stop.

於是乃別為陰陽，yúshì nǎi bié wèi yīnyáng,
Thereupon they differentiated into the yin and the yang
離為八極， lí wèi bā jí,
and separated into the eight cardinal directions.
剛柔相成，gāng róu xiāng chéng,
The firm and the yielding formed each other;
萬物乃形，wànwù nǎi xíng,
the myriad things thereupon took shape.
煩氣為蟲，fán qì wèi chóng,
The turbid vital energy became creatures;
精氣為人。jīng qì wéi rén.
the refined vital energy became humans.

是故精神，天之有也；Shì gù jīngshén tiān zhī yǒu yě;
Therefore, the Quintessential Spirit is of Heaven;
而骨骸者，地之有也。ér gǔhái zhě,de zhī yǒu yě.
the skeletal system is of Earth.

[..]

Tian Wen vers 1-14

Chuci hoofdstuk Tian Wen, Vertaling Stephen Field

1 Of the beginning of old,
Who spoke the tale?
2 When above and below were not yet formed,
Who was there to question?
3 When dark and bright were obscured
Who could distinguish?
4 When matter was inchoate
How was it perceived?
5 Brigtest bright and darkest dark,
What was made from only these?
6 Yin and Yang, blend and mix,
What was the root, what transformed?
7 The circular and nine-tiered Heaven,
Who enclosed and surveyed it?
8 Just how was this achieved?
Who originally made it?
9 Where is the Diepe tied with the Cord?
How is the Axis raised?
10 How are the Eight Pillars placed?
What is the Southeast Fault
11 The Nine Heavens, borders,
Where do they reach, where touch?
12 Their edges and angles are many;
Who knows their number?
13 What does Heaven tread upon?
How are the Twelve partitioned?
14 The sun an moon are how coupled?
How are the patterned stars ranged?

(Stephen Field 1984 Tian Wen vers 1-14)

Chuci hoofdstuk Tian Wen, Vertaling Gopal Sukhu

We ask:

Deep in the past, at the very beginning of everything,
who was there to tell us what it was like?
If up and down had not yet formed,
from what position could one observe it?

In the blear dusk before the parting of darkness and light,
who could find beginning or end?
If no phenomenon was other than simmering chaos,
through what sense did one experience it?

Dawn breaks, night falls.
But consider time: what is that?
There are three mixtures of yin and yang.
Which is the original? Which are variants?

Nine nested spheres is the sky.
Who designed it?
What work that must have been.
Who began it?

Where is the rope attached that turns it?
In what hub is the Pole inserted?
At what points do the eight pillars uphold it?
Why is there a gap in the southeast horizon?

If each of the Nine Regions has its own sky,
How do the skies fit together,

With their complex jagged edges
And who knows how many junctures?

Where does the sky meet the land?
Why is it divided by twelve?
How did the sun and moon find their places
and the fixed stars their positions?

Gopal Sukhu 2017 (p63-64)

| Chinees |

Chinese tekst

曰：遂古之初，誰傳道之？Yuē: Suì gǔ zhī chū, shuí chuán dào zhī?
上下未形，何由考之？Shàng xià wèi xíng, hé yóu kǎo zhī?
冥昭瞢暗，誰能極之？Míng zhāo méng àn, shuí néng jí zhī?
馮翼惟象，何以識之？Féngyì wéi xiàng, héyǐ shí zhī?
明明暗暗，惟時何為？Míngmíng àn'àn, wéi shí hé wèi?
陰陽三合，何本何化 Yīnyáng sān hé, hé běn hé huà

圜則九重，孰營度之？huán zé jiǔchóng, shú yíng dù zhī?
惟茲何功，孰初作之？Wéi zī hé gōng, shú chū zuò zhī?
斡維焉系，天極焉加？Wò wéi yān xì, tiānjí yān jiā?
八柱何當，東南何虧？Bā zhù hé dāng, dōngnán hé kuī?
九天之際，安放安屬？Jiǔtiān zhī jì, ānfàng ān shǔ?
隅隈多有，誰知其數？Yú wēi duō yǒu, shuí zhī qí shù?

天何所沓，十二焉分？Tiān hé suǒ dá, shí'èr yān fēn?
日月安屬，列星安陳？Rì yuè ān shǔ, liè xīng ān chén?

[...]

Laozi vers 42 fragment, plus commentaren

Laozi vers 42 fragment

De Tao baarde het Ene.
Het Ene de Twee.
De Twee baarden de Drie
De Drie alle schepsels.

Alle schepsels dragen op hun rug het yin en omarmen het Yang.
Door het verbinden van deze [beide] energieën komen ze tot harmonie.
(...)
(Kristofer Schipper 2010 p107)

Commentaar Heshanggong Laozi vers 42

[1] Wat de Weg in het begin voortbracht is de Eenheid
[2] De Eenheid bracht Yin en ook Yang voort
[3] Yin en Yang brachten de drie adems voort, de juist gemengde, de heldere en de troebele, die zich verdeeld hebben en Hemel, Aarde en mens geworden zijn
[4] Hemel, Aarde en Mens brengen gezamenlijk alle wezens voort, de Hemel verspreidt ze, de Aarde heeft er werking op, en de Mens doet ze groeien en brengt ze groot.
[5] Alle Wezens dragen Yin op de rug en richten zich naar yang. Zij draaien hun hart richting de zon
[6] Alle wezens hebben in zich de oeradem, en hebben daardoor deel aan de juist gemengde zachtheid, zoals in de borst de ingewanden zitten, in de botten het merg, of in planten een holte en leegte die in verbinding staat met de adem, daarom kunnen zij blijvend in leven blijven.
(Mansvelt Beck 2002 p115-116)

| Chinees |

Chinese tekst

道生一, Dào shēng yī
The Dao generated the One;

一生二，Yī shēng èr
The one generates the two;

二生三，èr shēng sān
The two generate the three;

三生萬物。sān shēng wànwù.
The three generated the myriad things.

萬物背陰而抱陽，Wànwù bèi yīn ér bào yáng,
The myriad beings carry yin and embrace yang.

沖氣以為和。chōng qì yǐ wéi hé.
It is the empty qi that harmonizes these.

Engelse vertaling Louis Komjathy 2023.

Huainanzi 7.2 The one generates the two

Huainanzi 7.2

The Quintessential Spirit is what we receive from Heaven;
the physical body is what we are given by Earth.

Therefore it is said:

“The one generates the two;
the two generate the three;
the three generate the myriad things.

The myriad things carry the yin and embrace the yang and, through the blending of vital energy, become harmonious.”

Vertaling Harold Roth in Major 2010 p241

| Chinees |

Chinese tekst

7.2
夫精神者，所受於天也；Fū jīngshén zhě, suǒ shòu yú tiān yě;
The Quintessential Spirit is what we receive from Heaven;

而形體者，所稟於地也。ér xíngtǐ zhě, suǒ bǐng yú de yě.
the physical body is what we are given by Earth.

故曰 Gù yuē: ：
Therefore it is said:

一生二，Yī shēng èr
“The one generates the two;

二生三，èr shēng sān
the two generate the three;

三生萬物。sān shēng wànwù.
the three generate the myriad things.

萬物背陰而抱陽，Wànwù bèi yīn ér bào yáng,
The myriad things carry the yin and embrace the yang and,

沖氣以為和。chōng qì yǐ wéi hé.
through the blending of vital energy, become harmonious.”

B. Notitie

1. Inleiding

Kosmogonie gaat over het ontstaan van de wereld (kosmologie over het functioneren van de wereld). Eeuwenlang werd bij ons in het westen het bijbelverhaal verteld van Genesis: God schiep de wereld in zes dagen. Vandaag de dag is het beeld versnipperd over tal van wetenschappelijke disciplines. De kosmologen hebben hun oerknal en ruimte-tijd kromming. De natuurkundigen hun kwantummechanica. Beiden voorzien van een wiskunde die maar weinigen kunnen begrijpen. De geologen hebben hun plaattektoniek om het ontstaan van bergen en continenten te bevatten. En de biologen hun evolutietheorie over het ontstaan en de ontwikkeling van het leven. Het antwoord op de vraag naar het ontstaan van de wereld ligt bij ons in een versnipperd landschap.

In China kreeg gedurende de Han-dynastie de kosmogonie een duidelijke vorm. De auteurs van de Huainanzi legden het vast in verschillende hoofdstukken: het zijn de openingsparagrafen van de hoofdstukken 1, 2, 3, 7 en 14. Voordat we die nader bekijken schetsen we elementen van een kosmogonie in de Laozi en Zhuangzi. We zullen zien dat deze in de Huanianzi verder worden uitgewerkt. Ik volg hierbij ondermeer de analyse die Major heeft gegeven in zijn Heaven and earth in early Han thought uit 1993.

2. Kosmogonie in de Huainanzi

2.1. Hoofdstuk twee: commentaar op Zhuangzi 2-IV

Hoofdstuk 2 van de Huainanzi is misschien het meest bekend om zijn uitgebreide analyse van expliciete stadia van kosmogonie. Deze analyse is in wezen een gedetailleerd commentaar op de beroemde oneindige regressie van stadia van kosmogonie uit Zhuangzi's "Qiwulun ((hoofdstuk 2-IV). In die paragraaf drijft de Zhuangzi de spot met iedere poging om een kosmogonie vast te stellen ("Er was een nog-niet-begonnen-zijn van dat nog-niet-begonnen begin"). De auteurs van hoofdstuk 2.1 van de Huainanzi zien deze denkbeeldige stadia als echte stadia van een kosmogonisch proces 2. Dit commentaar is belangrijk omdat het de oudste nog bestaande poging is van klassieke Chinese denkers om een kosmogonie in filosofische termen uiteen te zetten.

De betreffende passage luidt als volgt (zie ook onder A)

[1] Er was een begin;
[2] Er was een nog-niet-begonnen begin;
[3] Er was een nog-niet-begonnen-zijn van dat nog-niet-begonnen begin;
[4] Er was een zijn;
[5] Er was een niet-zijn;
[6] Er was een nog-niet-begonnen niet-zijn;
[7] Er was een nog-niet-begonnen-zijn van dat nog-niet-begonnen niet-zijn.

(pag 63 vertaling Schipper, haakjes door mij toegevoegd).

Regel 7 wordt bijvoorbeeld in de Huainanzi als volgt uitgelegd (zie hierboven onder A):

[What is called] “There was not yet beginning to have ‘There was not yet beginning to
have ‘There was nothing.' ' ”
Heaven and Earth had not yet split apart;
Yin and Yang had not yet been carved out;
The Four Seasons had not yet differentiated;
The myriad things had not yet been generated.
Enormously peaceful and tranquil,
Silently clear and limpid,
None saw its form. (...)

(Major 2010: 85–86)

Charles le Blanc heeft bovengenoemde commentaren bij de zeven regels opnieuw gegroepeerd in een chronologische volgorde. Hierbij maakt hij ook gebruik van andere passages in Huainanzi.
Dat geeft het volgende resultaat (tussen haken de commentaarregel) :

1 [7] Leeg niet-zijn (xū wú 虛無)
Er was geen ruimte, geen licht, geen duisternis, geen vorm, geen geluid; niemand kon een beeld of een gelijkenis vormen van dit stadium.

2 [6] Lege en ondoorzichtige ruimte (xū yóu 虛郵)
Ruimte verschijnt als volledig ondoorzichtig, zonder grens en leegte [void].

3 [5] Lege en lichte ruimte
Hoewel nog steeds leeg en grenzeloos wordt de ruimte licht en doorzichtig.
In deze uitgestrekte uitbreiding van licht valt niets te (be)grijpen [there is nothing to be grasped].

4 [3] Het ruimte-tijd complex (yǔ zhòu 宇宙)
De gelijktijdigheid van ruimte en tijd produceert een dampige, amorfe massa. Een cirkelvormige beweging introduceert een proces van differentiatie en scheiding van de lichte en lichtgevende elementen en de zware en ondoorzichtige elementen, wat leidt tot de vorming van de yin- en yang-categorieën.

5 [2] Vermenging van hemelse Qi en aardse Qi
Hemel en aarde zijn de eerste samensmelting en verdichting van yin en yang. Hun vereniging wordt beschreven als 'de materie-energie van de Hemel voor de eerste keer neerdalend en de materie-energie van de aarde voor de eerste keer stijgend'.

6 [1] De levensimpuls (yù shēng xìng 欲生興)
De initiële combinatie van kosmische elementen resulteert niet in de vorming van organismen of soorten. Echter, op dezelfde manier als een cirkelvormige beweging leidde tot het verschijnen van materie-energie in het rijk van het niet-zijn, zo brengt een 'verlangen om te leven en te gedijen' (yù shēng xìng) de onmerkbare omstandigheden van het leven teweeg.

7 [4] De geboorte en bloei van de tienduizend dingen (wànwù shēng xìng 萬物生興) en van de mens.
De eerste levensvormen die zich op aarde vermenigvuldigden, zijn de genetische componenten van planten zoals wortels, takken, twijgen en bladeren en luchtademende diertjes zoals vliegende en kruipende insecten. Deze organismen kunnen individueel worden waargenomen, behandeld en geteld. Uit deze primitieve levensvormen evolueerden de verschillende soorten dieren: vissen, viervoeters en vogels, in die volgorde. Diersoorten bestaan uit zware en ondoorzichtige elementen; mensen daarentegen zijn wezenlijk gevormd door lichte en lichtgevende elementen en lijken op de hemel. Echter, de mens behoort ook tot de aarde door de fysieke aspecten van zijn bestaan, zodat hij als het ware een microkosmos van het universum is. 3

2.2. Hoofdstuk drie: Tian Wen

Major vat het begin van hoofdstuk als volgt samen: Het traktaat begint met deze krachtige en zeer mooie kosmogonische passage, waarin de evolutie van ruimtetijd wordt beschreven vanuit de oerchaos door de werking van een dualisme dat inherent is aan de Dao zelf. Opmerkelijk genoeg behandelt het qi - meestal beschouwd (tenminste tot de opkomst van het Confucianisme) als een volledig immaterieel resonant medium - als het basismateriaal van het fysieke universum. Ruimtetijd zoals ze uit deze oorspronkelijke wording tevoorschijn kwam, wordt vervolgens gezien als verstoord en in wanorde gebracht door een kosmisch ongeluk. Dit veroorzaakte de "uit balans zijnde" wereld van rampspoed en overstroming waarmee mensen worden geconfronteerd in het tijdperk van de historische tijd.(Major 1993 p 62-63)

Het hoofdstuk begint als volgt (3.1):

When Heaven and Earth were yet unformed, all was
ascending and flying,
diving and delving.

Thus it was called the Grand Inception.
The Grand Inception produced the Nebulous Void.
The Nebulous Void produced space-time;
space-time produced the original qi.

A boundary [divided] the original qi.
That which was pure and bright spread out to form Heaven;
that which was heavy and turbid congealed to form Earth.
It is easy for that which is pure and subtle to converge
but difficult for the heavy and turbid to congeal.

Therefore
Heaven was completed first;
Earth was fixed afterward.
The conjoined essences of Heaven and Earth produced yin and yang.
The supersessive essences of yin and yang caused the four seasons.
The scattered essences of the four seasons created the myriad things.
The hot qi of accumulated yang produced fire; the essence of fiery qi became the sun.
The cold qi of accumulated yin produced water; the essence of watery qi became the moon.

The overflowing qi of the essences of the sun and the moon made the stars and planets.
To Heaven belong the sun, moon, stars, and planets;
to Earth belong waters and floods, dust and soil. [3/18/18–23]

In ancient times Gong Gong and Zhuan Xu fought, each seeking to become the thearch. Enraged, they crashed against Mount Buzhou;
Heaven’s pillars broke;
the cords of Earth snapped.
Heaven tilted in the northwest, and thus the sun and moon, stars and planets shifted in that direction.
Earth became unfull in the southeast, and thus the watery floods and mounding soils subsided in that direction.

(Vertaling Major 2010 p 114-115)

Major stelt dat deze passage gebaseerd is op het hoofdstuk Tian Wen uit de Chuci (zie hierboven). De verzen zijn opgebouwd uit een stellende (declaratieve) en een vragende (interrogatieve) helft. Als je de vragende helft weglaat krijg je het volgende:

In the beginning of old,
All is yet formless, no up or down.
Dark and light are a blur,
The only image is a whir.
Bright gets brighter, dark gets darker,
The yin mingles with the yang --
Then was the round pattern manifold,
What an achievement that was!
Around turn the cords on the pivot of Heaven;
Eight pillars are the buttresses;
Spread our are the nine fields of Heaven
With their numerous edges and angles.
The Heavens mesh with the twelve;
Sun and moon bond, and the asterisms line up. (Major 1993 p 63)

2.2.1. Uitstapje het gevecht tussen Gong Gong en Zhuan Xi

zie major p64
zie ook http://www.chinaknowledge.de/History/Myth/personsgonggong.html

2.3. Samenvatting kosmogonie in de Huainanzi

Major voegt de perspectieven van de hoofdstukken twee en drie samen en komt tot de volgende schets van de kosmogonie. De openingssecties van Huainanzi 3 kunnen worden gezien als een uitbreiding van het laatste stadium van de kosmogonie van Huainanzi 2. Ze geven, met andere woorden, meer details over de mechanismen waardoor chaos, gedreven door de inherente kwaliteiten van de Dao, leidt tot orde. Major zet de de kosmogonie in het volgende schema 4:

01. Hemel en aarde ontluikend [inchoate] en ongevormd: De Grote Aanvang.
02. De Dao begint in de nevelige leegte.
03. De nevelige leegte produceert ruimtetijd.
04. Ruimtetijd produceert oerqi.
05. Qi splitst; het lichte en zuivere vormt de Hemel, het zware en troebele vormt de Aarde.
06. Hemel en Aarde produceren yin en yang.
07. Yin en yang produceren de vier seizoenen.
08. De vier seizoenen produceren de tienduizend dingen.
09. Yin en yang qi produceren de hemellichamen.
10. De strijd tussen Gong Gong en Zhuan Xu doet de hemel naar het noordwesten kantelen.
11. Yin en yang zorgen ervoor dat de hemellichamen schijnen en produceren meteorologische verschijnselen.
12. Alle dingen reageren op yin en yang volgens hun aard.

Major licht toe: (Major 1993 p25-26)4:
Het eerste stadium in deze kosmogonie kan worden gezien als een beknopte samenvatting van Huainanzi 2, terwijl het tweede stadium de nadruk legt op de primaire rol van de vormloze en onbegrensde Dao, zoals benadrukt in Huainanzi 1.

Vanuit de nevelige leegte begint het heelal zichzelf te organiseren en ruimtetijd voort te brengen: "De nevelige leegte wordt een proces dat door de tijd voortduurt en tegelijk wordt het materie dat zich uitstrekt in de ruimte." Dit produceert qi, nog steeds omschreven als "oer," wat wil zeggen, ongedifferentieerd. Maar de qi is een mengsel van licht en zwaar, die uit elkaar drijven en gescheiden worden door een "kustlijn"; de lichtere qi stijgt op om hemel te worden, de zwaardere daalt af om aarde te worden.

Hemel en aarde "produceren," dat wil zeggen, kunnen worden gezien als paradigma's van, yin en yang. Yin en yang produceren de vier seizoenen, en een groot deel van Huainanzi 3 richt zich op het onderzoeken van de gevolgen van het wassen en afnemen, in voortdurend verschuivende verhoudingen, van yin en yang gedurende het hele jaar. De vier seizoenen produceren de tienduizend (= alles) dingen. Deze uitspraak specificeert de methode van de Laozi 42 (en Huainanzi 1) kosmogonie. De Dao is één en ongedifferentieerd; de ene Dao produceert de twee van yin en yang: yin en yang qi uitgedrukt als ruimte-tijd maken drie; de interacties van yin en yang met ruimte-tijd produceren alles.

3. Kosmogonie in Laozi vers 42

Vers 42 van de Laozi bevat een veel geciteerd fragment waarin het ontstaan van de wereld wordt 'beschreven':

[1] De Tao baarde het Ene
[2] Het Ene de Twee.
[3] De Twee baarden de Drie
[4] De Drie alle schepsels.
[5] Alle schepsels dragen op hun rug het yin en omarmen het Yang.
[6] Door het verbinden van deze [beide] energieën komen ze tot harmonie.

Deze cryptische passage vraagt om toelichting. Die wordt in het commentaar van Heshanggong gegeven:

[1] Wat de Weg in het begin voortbracht is de Eenheid
[2] De Eenheid bracht Yin en ook Yang voort
[3] Yin en Yang brachten de drie adems voort, de juist gemengde, de heldere en de troebele, die zich verdeeld hebben en Hemel, Aarde en mens geworden zijn
[4] Hemel, Aarde en Mens brengen gezamenlijk alle wezens voort, de Hemel verspreidt ze, de Aarde heeft er werking op, en de Mens doet ze groeien en brengt ze groot.
[5] Alle Wezens dragen Yin op de rug en richten zich naar yang. Zij draaien hun hart richting de zon
[6] Alle wezens hebben in zich de oeradem, en hebben daardoor deel aan de juist gemengde zachtheid, zoals in de borst de ingewanden zitten, in de botten het merg, of in planten een holte en leegte die in verbinding staat met de adem, daarom kunnen zij blijvend in leven blijven.

Schipper geeft de volgende toelichting bij het vers:

[1] Het Ene staat aan het begin, maar de tao is niet het Ene: hij brengt het Ene voort, net zoals hij ook alles, inclusief het Ene, weer kan terugbrengen tot het niets.
[2] De Twee zijn yin en yang, de negatieve en positieve polen die uit het Ene zijn voortgekomen. Yin en Yang zijn gescheiden, maar ook eeuwig verstrengeld in hun cyclische elkaar opvolgen.
[3] het samenzijn van yin en yang is de derde stap. Dus zegt de tekst hier: de Twee baarden de Drie.
[4] Uit dit samenzijn worden de tienduizend dingen geboren.
[5] Daarom hebben alle schepsels een yinkant en een yangkant, en
[6] als ze die twee in harmonie kunnen bewaren, dan is alles in orde.

Louis Komjathy parafraseert het vers als volgt:
Oorspronkelijke Ongedifferentieerdheid [Primordial Nondifferentiation] transformeerde spontaan om het eerste kosmogonische moment te genereren: oorspronkelijke eenheid (één). Via een verder onpersoonlijk proces van differentiatie en emanatie, kwamen yin en yang (twee) tevoorschijn. Vervolgens begonnen yin en yang met elkaar te interageren (drie) als een eindeloos transformerend proces. Alles wat bestaat, is ontstaan door de wisselwerking van yin-yang, en alles bestaat uit yin-yang in verschillende gradaties. De harmonie van yin-yang ontstaat door qi ('vitale adem'), vooral de oerenergie van de Dao. 1

In hoofdstuk 7.2 van de Huainanzi komt het vers terug. Dit hoofdstuk gaat over de mens.
"Quintessential Spirit” begint met een samenvatting van de kosmogonie (zie hierboven), maar met als specifiek doel de oorsprong van de Quintessential Spirit uit te leggen. Twee "geestachtige krachten" differentieerden in yin en yang en manifesteerden zich als qi. De verschillende soorten qi stolden samen om verschillende soorten wezens te vormen. Mensen onderscheiden zich van dieren omdat ze van een zuiverdere en verfijndere vitale energie zijn gemaakt. Ze bevatten de Quintessential Spirit - dat wil zeggen, hun hemelse dimensie die wordt behouden door wijzen die rust en leegte kunnen handhaven.
Sectie 7.2 maakt een onderscheid tussen Quintessential Spirit, ontvangen van de Hemel, en de fysieke vorm, ontvangen van de Aarde. Mensen recapituleren het heelal in het klein, zijn een microkosmos. Hun hoofden zijn rond, zoals de Hemel; hun voeten (zij aan zij) vormen een vierkant, zoals de Aarde; en hun 366 gewrichten komen overeen met de 366 dagen van het jaar. etc.

Noten

1. Komjathy parafraseert het eerste gedeelt van vers 42 als volgt:
Primordial Nondifferentiation spontaneously transformed to generate the first cosmogonic moment, which was original unity (one). Through a further impersonal process of differentiation and emanation, yin and yang (two) emerged. Then yin and yang began to interact (three) as an endless transformative process. Everything that exists came into being through the interaction of yin-yang, and everything consists of yin-yang in varying degrees. The harmony of yin-yang occurs because of qi ("vital breath"), especially the Daos primordial energy. (Komjathy 2023, p399)

2 verder uitwerken (zie oa Puett violent misreadings), Roth 2015
3 Blanc, Charles, Le (1987). From Ontology to Cosmogony: Notes on Chuang Tzu and Huai-nan Tzu. In Charles Le Blanc, Chinese ideas about Nature and Society. Hong Kong University Press, p127-128):
1 [7] Empty Non-Being (xū wú 虛無)
There was no space, no light, no obscurity, no form, no sound; no one could form an image or a resemblance of this stage.
2 [6] Empty and Opaque Space (xū yóu 虛郵)
Space appears as totally obscure, without limit and void.
3 [5] Empty and Luminous Space
While remaining empty and limitless space becomes luminous and transparent. In this vast extension of light there is nothing to be grasped.
4 [3] The Space-Time Complex (yǔ zhòu 宇宙)
The concomitance of space and time produces a vaporous, amorphous mass. A circular motion introduces a process of differentiation and separation of the light and luminous elements and the heavy and opaque elements which brings about the formation of the yin and yang categories.
5 [2] Blending of Heavenly Qi and Earthly Q'i
Heaven and Earth are the first coalescence and concretion of yin and yang. Their union is described as 'the matter-energy of Heaven for the first time descending and the matter-energy of Earth for the first time ascending'.
6 [1] The Life Impulse (yù shēng xìng 欲生興)
The initial combination of cosmic elements does not issue in the formation of organisms or species. However, in the same way that a circular motion led to the appearance of matter-energy in the realm of Non-Being, so a 'desire to live and thrive' (yù shēng xìng) brings about the imperceptible conditions of life.
7 [4] The Birth and Flourishing of the Ten Thousand Things (wànwù shēng xìng 萬物生興) and of Man
The first forms of life which proliferated on the earth are the genetic components of plants such as roots, branches, twigs and leaves and air-breathing animalcules such as flying and crawling insects. These organisms can be perceived, handled and counted individually. From these primitive forms of life evolved the various species of animals: fish, quadrupeds and birds, in that order. Animal species are constituted of heavy and opaque elements; human beings, by contrast, are formed essentially by light and luminous elements and are akin to Heaven. However man also belongs to the Earth by the physical aspects of his being, so that he stands as a microcosm of the universe.
4. Major 1993 p25:
01. Heaven and Earth inchoate and unformed: The Grear Inception.
02. The Dao begins in the nebulous void.
03. The nebulous void produces spacetime.
04. Spacetime produces primordial qi.
05. Qi divides; the light and pure forms Heaven, the heavy and turbid forms Earth.
06. Heaven and Earth produce yin and yang.
07. Yin and yang produce the four seasons.
08. The four seasons produce the ten thousand things.
09. Yin and yang qi produce the heavenly bodies.
10. The fight between Gong Gong and Zhuan Xu causes heaven to tilt to the northwest.
11. Yin and yang cause the heavenly bodies to shine, and produce meteorological phenomena.
12. All things respond to yin and yang according to their kind.
The first stage in this cosmogony can be seen as a brief recapitularion of Huainanzi 2, while the second stage reaffirms Huainanzi 1's emphasis on the primacy of the formless and unbounded Dao. From the nebulous void, the cosmos begins to become self-organised and produce spacetime: "The nebulous becomes process enduring through time simultaneously with becoming material extended in space," This produces qi, still described as "primordial," which is to say, undifferentiated. But the qi is
a mixture of light and heavy, which drift apart and become separated by a "shoreline"; the lighter qi ascends to become heaven, the heavy descends to become earth. Heaven and Earth "produce," that is, can be seen as paradigms of, yin and yang. Yin and yang produce the four seasons, and much of Huainanzi 3 is concerned with examining the consequences of the waxing and waning, in constantly shifting ratios, of yin and yang throughout the year. The four seasons produce the ten thousand (= all) things. This statement specifies the method of the Laozi 42 (and Huainanzi 1) cosmogony. The Dao is one and undifferentiated; the one Dao produces the two of yin and yang: yin and yang qi expressed as spacetime make three; the interactions of yin and yang with spacetime produce everything.

Opmerkingen bij de literatuurlijst

Zie ook
Graham 1989 Disputers of the Tao, p315-370
Girardot 1983 Myth and Meaning in Early Daoism p150-153, editie 2008 p 107 ev

Literatuur

Hieronder kunt u een selectie maken van de verschillende publicatievormen en de taal. Ik beperk me tot vier taalgebieden (Nederlands, Engels, Frans en Duits). De meeste literatuur is overigens engelstalig. U kunt bij teksttype ook apart de vertalingen selecteren en U kunt desgewenst ook een specifieke auteur zoeken.

Boeken 1 tot 6 van de 6

Blanc, Charles, Le (1987). From Ontology to Cosmogony: Notes on Chuang Tzu and Huai-nan Tzu. In Charles Le Blanc, Chinese ideas about Nature and Society *. Hong Kong University Press

Brindley, Erica Fox (2019). The Taiyi shengshui 太一生水 Cosmogony and Its Role in Early Chinese Thought. In Shirley Chan, Dao Companion to the Excavated Guodian Bamboo Manuscripts hst 8, pag. 153-162 *.

Kalinowski, Marc (1996). Mythe, cosmogénèse et théogonie dans la Chine ancienne. *.
Ook online.

Meer informatie...

Puett, Michael J. (2000). Violent Misreadings: The Hermeneutics of Cosmology in the Huainanzi. Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities, Vol. 72 *.
Ook online.

Roth, Harold D. (2015). Huainanzi: The Pinnacle of Classical Daoist Syncretism. In Xiaogan Liu, Dao Companion to Daoist Philosophy hst 15, pag. 341-365 *. Springer

Yu, David C. (1981). The Creation Myth and Its Symbolism in Classical Taoism. Philosophy East and West, Vol. 31-4, pag. 479-500. *.

Meer informatie...

Boeken 1 tot 6 van de 6